سه بیتیها
***
شیرْرِهْ دیمِهْ آتِشْ وَشِنْ گُو شِکٰارْ کِرْدْ
زِلْفْرِهْ دیمِهْ بِهْ آتِشِ دیمْ گِذٰارْ کِرْدْ
خُورْدیمِهْ، خُفّٰاشْ دیمِهْ بِهَمْ کِنٰارْ کِرْدْ
بِلْبِلْ دیمِهْ بِهْ شٰاخْ زِمِسْتُونْ ویهٰارْ کِرْدْ
هَرْ سٰالْ دِ ویهٰارْ دیمِهْ، یِکی گِذٰارْ کِرْدْ
هَرْ مٰاهْ دِ هِلٰالْ دیمِهْ یِکی مِدٰارْ کِرْدْ
شیر را دیدم آتش افشان (دمان) که گاو را شکار کرد / و زلف را دیدم که به آتش رخسار، جای گزید
خورشید و خفاش را دیدم که با هم به کنار آمدند / بلبل را میدیدم که به شاخ گل، زمستان را چون بهار بهسر میبرد
هر سال دو بهار را میدیدم که همگون میگذشت / هر ماه دو هلال را میدیدم که یگانه میگردیدند.
***
اَمیرْ گِنِهْ:ای نٰامُسَلْمُونِ کٰافِرْ
رَحْمی بَکِنْ وُ دَرْدمِهْ دَرْمُونْ بِیٰاوَرْ
شَهْرْ نییهْ تِرِهْ، دِنِهْ بَوْمْ بِهْتِهْ شَهْرْ
دَرْ نییهْ تِرِهْ، دُوشْ هٰا زِنِمْ به تِهْ دَرْ
هَرْ چَنْ خُونی بُوْم، خُونْ بِکَرْدْ بُومْ بِهْ تِهْ دَرْ
تِهْ دِلْ رِهْ مَگِرْ بیرَحْمْ بِسٰاتِهْ دٰاوَرْ
امیر میگوید:ای کافر نامسلمان! / رحمی بکن و درد مرا درمان کن
تو را شهری نیست که دیوانهی شهر تو شوم / تو را دری نیست که بر آن دوش بنهم (تکیه کنم)
هر چند خونکار باشم و به درگاه تو خون ریخته باشم، / مگر خداوند دل تو را بیرحم و قسیّ ساخته است؟
***
دُوسْتْرِهْ دیمِهْ کِهْ دیرُو کَمُونْ دٰاشْتوُ تیرْ
بِرٰازِّنی شه زِلْف وُ گِلْ هٰا کِرْدِهْ شیرْ
گِتْمِهْ: چِهْ کَسی مَسِّهْ چِشْ، چیرهْ خِجیرْ؟
گِتِهْ: اُونْمِهْ کِهْ مِنِهْ دینْ دٰارْنِهْ (دارنی) اَذیرْ (اَزیر)
اَمْروُ بُوْردِمِهْ، مِهْ دِلْ خِرهْ اتّٰا تیرْ
بٰالٰا بِلِنْ تَرْکِشْ دَوِسْتْ، هُورِسِتٰا، دیرْ
دوست را دیروز میدیدم که تیر و کمان داشت / زلفش را زینت داده و گل چهره را تر و تازه کرده بود
میگفتم: کیستیای چشم خمارین زیبا رخ؟ / میگفت: آن کسم که دین مرا در آتش پرستی پذیرفتی.
امروز رفتم که دل من تیری بخورد / دوست بالابلندم ترکش بسته، از دور در کمین ایستاده است
***
قَدْ سُورِهْ، دِهُونْ میمِهْ، کِلٰالِهْ تِهْ بُورْ
دیمْ خُورِهْ، لَبُونْ لَعْلِهْ، تَنْ سُونِ کٰافُورْ
چِشْ مَسِّهْ، اَبْروُ هَرْ گُوشِهْ دٰارْنِهْ صَدْ شُورْ
سُو آلِهْ قَمِرْآسٰا، بَدینی مِهْ نُورْ؟
کَتْمِهْ مِنْ تِنِهْ یٰاسِهْ جِهْ مُونِنْدِ مُورْ
تِهْ یٰاسِهْ مِرِهْ کِرْدِهْ سَرْ تٰا بِهْ پَیْ عُورْ
قدت سرو، دهانت حلقهی میم و زلف تو بور است / رخسارت حور، لبانت لعلفام و تنت مانند کافور است
چشم مست و خمار است، هر گوشهی ابرو صد شور و غوغا دارد / پیشانی چون ماه است، نور چشم مرا دیدهاید؟
از نومیدی و بهانهی تو مانند مور ناتوان شدهام / بهانهی تو تمام وجودم را برهنه و عور (استخوانی) ساخته است
***
مِرِهْ وِنِهْ ته کیچهْ دِکُونْ بسازم،
دریمِ سِرِهْ کوشکْ و ایوونْ بسازم،
شه دِل وُ تنه دِلْرِهْ یکسُون بسازم،
کافروچه گونْرِهْ مسلمون بسازم،
گِتْمِهْ مَسِّهْ چِشْ! با تُو چه سُونْ بسازم؟
گِتی: بَندویی خٰواهْ کُشِمْ، خواه نَوازِمْ
مرا باید که در سر کوی تو دکّان بسازم، / در درون خانهی بزرگ، کوشک و ایوان بسازم.
دل خود را با دل تو یکسویه کنم، / کافر بچگان را مسلمان نمایم.
میگفتم:ای خمارین چشم! با تو چگونه رفتار کنم! / میگفتی: بندهی منی، خواه بکشم، خواه بنوازم
***
امیر گنه: حوری رَوِش، ماهِ تایونْ
بَتُونّی نِهِلْ عِشْقْ بَورِهْبه پایُونْ
چنْ حرفِ حقیقتْ نَقْلْ دارْمهْ یارونْ
نَیارْمِهْ گِتِنْ، سرِّ حقّْ دارمه یارونْ
دندونْ درّ و لوُ، چه طبقْ دارمه یارونْ!
اونْ پُلِ صراطْ، تَرسِ حقّْ دارمه یارونْ!
امیر میگوید:ای حوریرفتار وای ماه تابان! / «اگر» میتوانی مگذار عشق ما به پایان برسد
ای یاران! چند سخن راستین برای گفتن دارم / نتوانم گفتن، زیرا راز حق دارم،ای یاران!
دندان درّ و لب طبق دارمای یاران! / و در آن پل صراط ترس از حقّ دارمای یاران!
***
امیر گنه: مِهْ تاج سَرْ! مه دِلُ و تَنْ!
من نتومّه ته عشق ره شه دل هَیتن
دوستْ شه سرخه گِلْ سر وَنوشه پیتن
یا گروهْ گروهْ، گِلْ به گِلْ سرْ ریتنْ
یا جیگرِ سوته ره به مشکْ آمیتن
خطّه آیینه خطا، یا مونگْ برابر ریتن
امیر میگوید:ای تاج سر! وای دل و تن من! /من نمیتوانم عشق تو را از دل بیرون کنم (برگیرم)
دوستم بر روی گُلفام خود بنفشه افشانده (پیچیده) / یا دسته دسته گل به روی گل خود ریخته است
یا جگر سوخته را به مشک آمیختهاند / خطی بر آیینهی ختاست، یا ماه در برابر آن نور افشانده
***
ته بندومه تا مه استخون (هسّکا) بَپیسْتِن
منه جان! تویی، بیجان نتومّه زیستن
بسا اینکه حقیرْمِهْ وُ نَتومّه زیستن
با این رَنْگِنٰا چِشْ نَتومّه گریستن
منکه رَنْگِنٰا چِشْ نتومّه گریستن
مه جان چی امید دارمه من شه بزیستن
بندهی تو هستم تا آنگاه که استخوانم بپوسد / جان من تویی، بدون جان نمیتوانم زیست
با اینکه کوچک و ناتوانم و یارای زیستن ندارم / با این چشم رنگین (خونریز) یارای گریستن ندارم
من که با چشم رنگین (خونبار) نمیتوانم بگریم /ای جان من! چه امیدی به زیستن خود دارم؟
***
چی وا (چی بو) بَمِردْ بومْ ته عشقِ وَرْمنای هو
بَتُومِّه دییِنْ شِه مَرگ، نَتُومِّهْ بی تو
جانْ دونّه که چی جانْ بَکنّیمهْ بی تو
دیده دونّه چی خینْ بَشِنیمّهْ بی تو
حقّْ دُونّه که رُسوایِ دَنیمِهْ بی تو
اَلْقِصّهْ که این عالمْ دِنیمهْ بی تو
ای وای! چه میشد که من برای عشق تو میمردم / مرگ خویش را توانم دید ولی بی تو نمیتوانم زیست
جانم آگاه است که بی تو چگونه جان کندم / دیده میداند که بی تو چقدر اشک خونین ریختم
حق میداند که بی تو رسوای جهان هستم / القصه، در این جهان بی تو نمیمانم
***
امیر گنه: مه کار چه منصور و دار بو
بسوته تن و بَلمْ هوا دیار بو
نَونهْ فلک ره هچّی اختیار بو
اون که کردهیِ حقِّ دستِ جبّار بو
فلک گردِ، شِهْ چَلْ، شو و روز به کار بو
سرتاسر عالم فلک ره این کار بو
امیر میگوید: کار من مانند منصور و دار است / تن من سوخته و خاکستر آن در هوا پیداست
فلک را نباید هیچگونه اختیاری باشد / زیرا آنچه که حق است، به ارادهی خداوند است
فلک به گرد محور خود شب و روز میگردد / کار فلک در سرتاسر جهان چنین است
***
یاربْ که تنه کار به دنی نظامْ بو!
سریرِ سَلَیْمُونی تنه مَقامْ بو!
دنیا غرضِ نیکِ ترهْ به نامْ بو!
همیشه به شاهیّی تو چنگ و جام بو!
ته دشمن همیشه گرفتار دام بو!
علی تره یاور، دو جِهُونْ بکام بو!
یارب که کار تو در جهان به نظام باد! / اریکهی سلیمانی، جایگاه و پایگاه تو باد!
آهنگ و نیت نیک تو در جهان پرآوازه باد! / همیشه در پادشاهی تو آوای چنگ و جام میبرقرار باد!
دشمن تو همیشه گرفتار دام باد! / علی (ع) یاور و دو جهان به کام تو باد!
***
امیر گنه: تو غَمْ نَخرْ روزگاره
مردی هسّه از کرمْ کمی نداره
ویمارمهْ نَظرْ دارمه هَرْدَمْ به یاره
کرمْ بکَنْ و سر بکَشْ شه ویماره
ترسمه بنای اجل ره دیاره
بی سر و سامون مه خاک بوّه دیاره
امیر میگوید: غم روزگار را مخور / مردانگی آن است که کسی از بخشش کاستی نداشته باشد
بیمارم و هر دم به سوی یار نظر دارم /ای یار کرم کن و بیمار خودت را سرکشی کن
میترسم بنای اجل برآید / بی سر و سامان در خاک من هویدا شود
***
ویهار درآمو، چیق به چمن وشت آره
دیم «دربکته» سرخه گل، نوویهاره
مه سرخه گِلْ دسته، هر رو کناره
گیلون نرگس، سرخه گل نوویهاره
شکر هندی، خروس جویِ واره
میوه گوهرِ باغ، وَرِهْ شیر مستِ لاره
بهار فرا رسید، جگن (سبزه) در چمنزار رویید / گل سرخ، چهره نمایان نمود، موسم نوبهار است
دستهی گل سرخ من، در کنار هر رود، رویید / نرگس گیلان، مانند گل سرخ نوبهار است
مانند شکر هندی و خروس جویبار است / میوه باغ «گوهر» و برّهی شیر مست دشت لار است
***
هَرْ کجهْ که منْ شومّهْ، وَنوشه جاره
گردِ وَنوشهْ، هم بلبلْ زینهاره
چنگی به میونْ نیشتهْ، پیاله کاره
چشْ وازهْ، لُوخندهْ و برفهْ با یاره
اوّلْ تنه سَرْگمّهْ، که مه سَرْداره
دیدنیهْ تنه سَرْ که همه جا دیاره
هر کجا که پا مینهم، بنفشهزار است / دور بنفشهزار، بلبل در زاریدن و در فغان است
چنگنوازی در میان نشسته، جام میهم در کار است / چشم گشوده، لب خندان و ابرو با یار مشغول (طنازی) است
نخست سر تو را یاد میکنم (سوگند میخورم) که سردار من است / سر تو دیدنی است که در همه جا نمایان است
***
امیر گنه: عاشقمهْ منْ شه آقاره
اُشْتُر به قطارْ، ببخشیهْ گداره
بَرْفهْ به سیاهی، لیله یا تتٰاره؟
زاغِ پَرْ به پیشِ ته بَرْفهْ شَرمْسٰاره
دوستِ هروَرِ زلفْ که یکی خرواره
این سخنْ اَمروزْ، امیر یادگاره
امیر میگوید: عاشق آقای خود هستم / که قطار شتر را به گدا بخشیده است
ابرویت به سیاهی، مانند شب تار است یا مشک تتار / پر زاغ در پیش ابروی تو، شرمسار است
هر طرف زلف تو به انبوهی یک خروار است / امروز این سخن یادگار امیر است
***
پلنگِ دَمانْ، شیرِ نَرْ ته وَرْ ماده
ته دوست سوار بوئه، ته دشمنْ پیاده
حاتمْ که دَنی داشته وی جامِ باده
همهی کَرمْ دارُونَه وی بیه زیاده
اونطور که تنه کَرْم بَیّهْ آماده،
گَرْ حاتمْ بیبو، سفرهْ بَئی بو ساده
پلنگ غرّان و شیر نر دربرابر تو ماده و ناتوان باد! / دوست تو سواره و دشمنت پیاده باد!
حاتم که در این دنیا جام بادهی نوشین داشت / گفت: رهمهی کرمداران سرآمد (زیاده) بود
هنگامی که سفرهی کرم و سخای تو آماده شد / اگر حاتم در این مجلس حاضر میشد سفرهی کرم وی ساده و تهی مینمود
***
استادِ ازلْ پلّه دچیهْ مُوره
مشّاطه زُلیخٰا به ته هر دْ روره
کَیْ حاجتِ وُسْمه بیهْ ته ابروره؟
کُحلِ بَصرْ یاسَمِن جا که دوره
آیینه برابرْ نِیهْ ته دِ روره
کی رو دارنه (که) وی بَوینهْ ته روره؟
استاد ازل موی تو را پله پله ساخت (آراست) / هر دو روی تو را زلیخاوار آرایشگری کرد
کَی ابروی تو نیازمند به وسمه بود؟ / سرمهی چشم که از یاسمن به دور است
آیینه همتا و برابر روی تو نیست / چه کسی جسارت دارد به روی تو نگاه کند؟
***
امیر گنه: مه یار به منه کش دوره
کی بو که خشْ هادهام من ته دْ روره
چون قرصِ قَمرْ، ایزد بساته روره
یا چه بَیْضهیِ شمسهْ سراسرْ نُورُه
شبها به عالمْ دلبر بتٰاوُس نوره
منوّرْ بکردْ دَشْت و صحرا و کوه ره
امیر میگوید: یار من، از بر من دور است / کی شود که دو رخسارهی تو را بوسه بزنم
روی تو را ایزد مانند ماه گرد ساخته است / یا چون گرده و بیضای خورشید سراسر درخشنده است
دلبرم شبها به عالم (چون ماه) نور تاباند / دشت و صحرا و کوه را درخشان کرد
***
اُوندمْ که تنه دَمْ ره دَم حورانداته
حلِّ مُشکلاتْ ره هَموندَمْ بساته
به شِکل میُونْ هفتْ چشمه اُو بساته
دْ تَلْ و دْ شورْ، دْ سَلْ یکی نواته
گلُوچه کردی، مسته زلفْ ته بپاته
بَپاتهْ وَلی سرْخهْ گِلْ سَرْ بپاته
در آن لحظه که [خدا] دم تو را به دم حور افکند / همان دم دشواریها را گشایش نمود
در میان پیکر وجودت هفت چشمهی آب ساخت / دو تلخ و دو شور، دو بدمزه و یکی چون نبات است
گلاب را چه میکردی؟ گلاب خود به زلف شاداب تو پاشیده است. / پاشیدی ولی بر روی گل سرخ پاشیدهای
***
دْ دَسْت که یکی زلفْ بَرْسه کساته
بَدْ مزوئه اُونْ زلفْ اگر وی نواته
ته واسرهْ که هَرْ کارِ منْدْپاته
ندیمه تنه دیمْ ره کهْ زلفْ بَقْماته
کیجا دَستْ به زلفْ گنهْ: قَسمْ به ذاته
خشْ مزُوئهْ مه زلفْ وُ اُویِ حیٰاته
دو دست که به یک زلف برسد، اندک است / آن زلف بدمزه مینماید، اگرچه به شیرینی نبات باشد
به خاطر توست که هر کار من فروپاشیده است / چهرهی تو راکه زلف فروبلعیده، ندیدهام
دختر دست بر زلف خود میگوید: سوگند به ذات خداوند / [که] زلف من خوشمزه مانند آب حیات است
***
امیر گنه: عاشقمهْ کَجینه داره
من عاشقِ اونْ یارْ مهْ کَجی ندارهْ
هر یارْکه شه یارِجهْ کَجی ندارهْ
شه جانْ رهْ قرْبونْ کَمّه، کجی نداره
اُونوختْ که سَرْ ره تاشیمه تیرهْ داره
چی دُونستمهْ کَجْ به چَلْ رُو ندارهْ
امیر میگوید: من عاشق آن یار هستم که کجینه دارد / من عاشق آن یار هستم که کجروش نباشد
هر کس که با یار خود کژی نداشته باشد / من جان خویش را فدای آن یار بیکجی میکنم
آنگاه که سرشاخهی درخت توت را میتراشیدم / چه میدانستم که ابریشم (لاس) در چرخ گیتی (روزگار) بیبها است
***
امیر گنه: مه وَرْ کِیَهْ روز و شوبی؟
اَندی وَرْنه دلْ ره که طاقتْ نَوُویی
دوستْ که مردمِ سخنْ جه مهرْ بشویی (بئیری)؟
وی چُونّهْ که مه سُوته دلْ ره چی رویی
دوستْ کونه که غَمْ بَخرهْ روز و شُوبی
کَسْ ندارْمه مه دردْصانعْ ره بئویی
امیر میگوید: روز و شب من چه زمانی است؟ / [یار] آنقدر دل مرا میبرد که تابی برایم نمانده
دوست که با سخن (سعایت) مردم، مهر خویش را از من میگیرد / او چه میداند که در دل سوختهی من چه میروید
کو آن دوستی که شب و روز غم دوست را بخورد؟ (کسی را ندارم که درد مرا به خداوند بازگو کند
***
کَمن هَکردی زلف ره «صحرایی» گیتی
غًضبْ هکردی، خین ره مه پاک بریتی
اُونطورْ که ته عاشقْ کِشی یادْبَئیتی
عَجبْ هَسّه که عاشقْ بَمُونّه گیتی!
دوستْ که مه سیئهْ ره به جفا بئیتی
دایمْ مه دلْ به غم و بلا، دَپیتی
زلف را کمند کردی و شکار را گرفتهای / خشم کردهای و خون مرا پاک (به کلّی) ریختهای
آنگونه که تو روش عاشقکشی آموختی / شگفت است که در گیتی عاشقی زنده بماند!
ای دوست، سینهی مرا که به جفا تسخیر کردی / همواره دل مرا در غم و بلا پیچیدهای
***
امیر گنه: مه مَستهْ چشْ، شُوخهْ نینی
تنهْ ندیینْ سُو نَمُو نسُته نینی
دْ نوره جدا کنّی میونِ نینی
مَردمْ ره وَعدهْ کنّی، امّا چهْ (شهْ) نینی
ای وا، هَرْ کجه مه بیبفاره وینی
بَوُو ته بَندهْ ره دیمه چی (چه) غمگینی
امیر میگوید:ای چشم خمارین و شوخ مردمک! / بهسبب ندیدن تو، روشنی به مردمک چشم من نمانده است
دو نور از دو مردمک چشمان را از آنها، چشم بهراه مینمایی زیرا به مردم وعده میدهی (یعنی به من وعده میدهی)
ای باد! هر کجا که بیوفای مرا ببینی / بگو: بندهی تو را دیدم، با چه غم و اندوهی؟
***
امیر گنه: که گَشتْ بَکردیمْ ملکِ رَیْ
تا به قندهارْ، چین و ختا سرتاپی
اگر که سی سالْ هنیشْت بُوئم سری مَیْ
حاصل چیه؟ آخرْ وبنه گورستونْ بی
دْ ساله میخامّه منْکه بی خمارْیَیْ
طمع (تما) دارْمه محبوبْ ره که چارده سالْ بی
امیر میگوید: که ملک ری را گشتهایم / و نیز سر تا پای قندهار و چین و ختا را
اگر که سی سال در سرای خود نشسته باشم / حاصل آن چه خواهد بود؟ سرانجام باید به گورستان رفت
شراب دوساله میخواهم که مستی آور نباشد / آزمندم (آرزومندم) که محبوب نیز چهارده ساله باشد
بازگشت به صفحه فهرست مطالب دیوان
پیوند به ویکی امیر WIKI AMIR