پنج‌بیتی‌ها
***
گِلِ دَسْتِهْ شِهْ غُنْچِهْ‌یِ لٰامْ‌رِهْ وٰا کِرْدْ
عَقیقِ یَمِنْ خُودِشْ اُونِهْ کِهْ وٰا کِرْدْ
یٰارُونْ بَوینینْ کَجِهْ فَلِکْ چِهٰا کِرْدْ
اینْ دُرِّ مِکٰانی رِهْ بِهْ کٰانْ جِدٰا کِرْدْ
شٰاهِ حَوِشْ (حَبِشْ) کِهْ مُلْکِ چینْ‌رِهْ مأوٰا کِرْدْ
بَئیتِهْ عَرٰاقینْ‌وُ رُوبِهْ خِتٰا کِرْدْ
اِشٰارِهْ بِهْ شِهْ لُو، دِخِشْ‌رِهْ اَدٰا کِرْدْ
اَدٰای دِخِشْ، دَرْدِ مِرِهْ دِوٰا کِرْدْ
تِهْ تابُونْ خُورْمِرِهْ بَیْتِهْ بی ضِیٰا کِرْدْ
یٰا دِ هَفْتِهْ مُونْگِ دیمْ‌رِهْ بی صِفٰا کِرْدْ
دسته‌ی گل، لب غنچه‌گون را از هم گشود / عقیق یمانی همان است که از هم گشود
یاران! ببینید که فلک کژرفتار چه کارها کرد / این دُرِّ مکانی را از کان جدا کرد
شاه حبشه که کشور چین را مأوا و میهن برگزیده بود / ملک عراقین را مسخّر کرده، به کشور ختا روی آورد
با اشاره به لبش، ادای بوسه کرد (دین خود را پرداخت) / و ادای (وصول) این دو بوسه، درد مرا درمان کرد.
تابش خورشید چهره‌ی تو، مرا کم‌رنگ و بی‌نور کرد / یا روی ماه چهارده شبه را تیره و بی‌صفا کرده است
***
اَمیرْ گِنِهْ: مِنْ فِکْروُ خیٰالِمِهْ اینْ دَرْدْ
مِرِهْ کِهْ دِشِشْ ویسِّهْ، یکی نیٰاوَرْدْ
مِهْ زَرْدی زَرْدیجُوئِهْ، بَلْکِهْ اَفْزوُنْ زَرْدْ
مِنْ گَرْدْتِرینْ گَرْدِمِهْ، تِنِهْ لینگِ گَرْدْ
بَتِرْکِسِّهْ دِلْ دٰارْمِهْ، تِنِهْ عِشْقِ دَرْدْ
دِلْ کِهْ دَرْدْ کِنِّهْ، وٰاضِحْ بُونِهْ (اَزْ) رُویِ زَرْدْ
مِهْ دیمْ شَنْبِلیِهْ، گَرْ نَوّوِهْ عِشْقِ دَرْدْ
لٰا وَاللّهْ کِهْ مِهْ گُونِهْ چِنینْ بَوّوِهْ زَرْدْ
فَلِکْ اَفْسُونْ گِرِهْ، هٰا کِرْدْ مِهْ دَمْ‌رِهْ سَرْدْ
اِنْشٰالّٰا فَلِکْ زَمینْ بَخِرْدْ، بَوّوِهْ گَرْدْ
امیر می‌گوید: من در اندیشه‌ی این درد هستم / مرا که نیازمند و شایسته‌ی دو شش بودم، یکی روی نیاورد
زردی من مانند زردچوبه، بلکه از آن هم افزون‌تر است / من گردترین گردم، گرد پای تو هستم
دلی پاره پاره از درد عشق تو دارم / دلی که درد دارد، از رخساره‌ی زرد مشخص می‌شود
گونه‌ی من مانند شنبلید است، اگر درد عشق نباشد / به خدا، که گونه‌ی من این‌گونه زرد نمی‌شود
فلک افسون‌گر است که دم گرم مرا سرد کرد / ان‌شاء‌اللّه فلک زمین بخورد و تبدیل به گرد شود
***
چیوٰا (چیبُو) کِهْ مِنْ بَوْوِّمْ تِهْ نُو خُونِه‌یِ دَرْ؟
تٰا تُو دَرْ بِئی، تَکْیِهْ کِنی بِهْ مِهْ وَرْ
چیوٰا (چیبو) کِهْ مِنْ بَوْوِّمْ تِهْ گِلُونِه‌یِ زَرْ؟
دٰایِمْ خِت وُ خُو کِرْدْ بُومْ دِ وٰارِنْگِ وَرْ؟
دُوسُتْ یُوسِفِ چیرِهْ، یُوسِفْ تُومْ هَمْ خِجیر تِرْ
خُوونِهْ خِجیرْبُو، خٰاکْ بِهْ خِجیریِ سَرْ
اَیْ وٰاکِهْ گِذِرْ کِنّی بِهْ آمِلِ شَهْرْ
پَیْغُومْ بَوِرْ بِهْ یٰارْ، بی بَفٰا، دِلْ آزَرْ!
تِهْ بَنْدوُ مِهْ تٰا گِذِرْ بِهْ کُوهْ کِنِمْ سَرْ
تِهْ رَهیمِهْ تٰا مِرْغْ بِهْ دِرْبُو شَنِّهْ پَرْ
چه می‌شود که در خانه نوساز تو شوم / تا تو بیرون بیایی و به برم تکیه کنی؟
چه می‌شود که من گلوبند زرّین تو شوم، / و همواره در کنار دو پستان تو، خفت و خواب کنم؟
دوستم یوسف چهره است، از یوسف هم زیباتر است / خوی باید زیبا باشد، خاک بر سر زیبایی
ای باد که از شهر آمل می‌گذری / پیام مرا برای یار بی‌وفای دل‌آزار ببر!
بنده‌ی تو هستم تا به ا وج کوه سیر می‌کنم / رهی تو هستم تا آن‌گاه که مرغ به دریا پر ریزد
***
اَمیر گِنِهْ تِهْ وَرْشُومِّهْ مِنْ اینْشَهْرْ دَرْ
کَهُو دِلْ کَهُو جُومِهْ‌رِهْ بَیْرِهْ آذَرْ
مِجیکِ جٰادُو آسٰا، سَنُونِهْ مَگِرْ
کِهْ مِهْ کِشْتِنِ وَرْ، هٰا کِرْدی بِرٰابِرْ؟
فِرْدٰا عَرِصٰاتْ شُومِّهْ بِهْ دٰاوَرِ دَرْ
چٰاکْ زَمِّهْ شِهْ جُومِهْ‌رِهْ زِپٰایْ تٰا سَرْ
مِرِهْ پِرْسِنْ اینْ شَهْرْ کیِهْ تِهْ دِلٰازَرْ
گوُهِرْ گِمِّهْ، گُوهِرْ گِمِّهْ، گِمِّهْ گُوهِرْ
ته طرّه کان نمکه، فتنه‌ی شهر
جلای ماه دارنه و سوزش آذرْ
امیر می‌گوید: به خاطر (از کنار) تو از این شهر بیرون می‌روم / دل کبود و پیراهن کبود را آتش می‌زنم (آتش بگیرد)
مژگان جادوگر تو مگر سنان (سرنیزه) است / که برای کشتنم در برابرم گرفته‌ای؟
فردای رستاخیز در صحرای محشر به درگاه داور می‌روم / و جامه‌ام را از پای تا سر چاک می‌زنم
اگر از من بپرسند، در این شهر دل آزار تو کیست؟ / می‌گویم گهر است، می‌گویم گهر است، می‌گویم گوهر
طرّه‌ی زلف تو کان نمک و فتنه‌انگیز شهر است / درخشندگی ماه و سوزش آتش را دارد
***
اَمیرْ گِنِهْ: بٰالٰا بِلِنْ، چیرِ خُورنیرْ
سی‌اَحْسَنْ بِهْ اُونْ مٰارْ کِهْ هِدٰا تِرِهْ شیرْ
سَبْزِهْ دیمِهْ چٰادِرْ بَزِهْ سٰایِهْ‌بُونْ شیرْ
آهُو دِهوُنِ شیرِ چَرِنْ سُنْبُلِهْ سیرْ
سِهْ سَرْ، سِهْ دِهُونْ، نِهْ زِبُون‌وُ یِکی میرْ
اَلّهْ نَسُوزِهْ اُونْ چِشْ، بَدییِهْ تِهْ چیرْ
بَزُویی مِرِهْ تیروُ اَیی زَنّی تیرْ
اُونْ تیرْ زَنّی کِهْ مِنْ بَوِرْزیتمْ تِهْ میرْ؟
بَخِرْدْمِهْ تِهْ چٰاچی کَمُونْ عِشْقِ تیرْ
اُنْ تیرْ تِهْ شِهْ، میرْمِهْ‌وُ وَرْزِمِهْ تِهْ میرْ
امیر می‌گوید:ای بالابلند و‌ای خورشید چهره! / بسیار آفرین بر آن مادری که تو را شیر داد
سبزه دیدم که در سایه‌گه برج اسد چادر زده است / آهو را دیدم که در دهان اسد (قلب الاسد) سنبله را سیر می‌چرد
سه سر، سه دهان، نه زبان و یکتا مهر (آفتاب) / الهی نسوزد آن چشمی که روی تو را دید
به تیر عشقم زدی و باز هم می‌زنی / برای آن به تیرم می‌زنی که به تو مهرورزی می‌کنم
تیر عشق از کمان چاچی (ابروان) تو خوردم / آن تیر ازآن توست، می‌میرم و مهر تو را می‌ورزم
***
اَمیرْ گِنِهْ آرٰامِ دِلْ، دیده‌یِ نُورْ
شٰایِسْتُوئِهْ تِهْ خِدْمِتْ‌رِهْ هُورْ کِنِهْ، هُورْ
خُلْقِ خِشْ وُ نٰازِکْ بَدِنی، چیرِهْ حُورْ
سیمینْ ذَقِنْ وُ کُوکْ مِجِنْ، دیدِه‌یِ نُورْ
تِنِهْ نَدیینْ، اَنْدی کِهْ دٰارْمِهْ آزوُرْ
رَوزِ مَحْشَرْ، مِرْدِهْ کِنِهْ نٰالِه‌یِ صُورْ
بٰالٰا بِلِنْ، گیسُوکَمِنْ، مٰارُو پِرْ حُورْ
چِشْمِ بَدْ تِرِهْ یٰارَبْ بَمُونِّهْ بِهْ دُورْ
اَرْ کُفْرْ نَوْوِهْ، اُونْکِهْ مُوسیٰ بَدییِهْ طُورْ
مِهْ جٰانْ! مِنْ تِرِهْ نِسْبِتْ کِرْدِمِهْ بِهْ اُونْ نُورْ
امیر می‌گوید:ای آرام دل و‌ای نور دیده! / شایسته است که خورشید تو را خدمت کند، خورشید
خوش خوی نازک بدن و حور چهره‌ای / سیمین ذقن و کبک‌رفتار و نور دیده‌ای
برای ندیدن تو، آن‌قدر در رنج و آزارم / چنان‌که روز رستاخیز، مرده ناله‌ی صور کند
ای بالابلند، گیسوکمند و‌ای که پدر و مادرت مانند حورند! / الهی چشم بد از تو دور بماناد!
اگر کفر نباشد، آن‌که موسی به کوه طور دید /ای جان من! تو را بدان نور نسبت می‌دادم
***
امیر گنه: می‌شُورنگ وُ چیرْ شو آهنگْ!
ترهْمن به چه نیرنگْ بیُورمْ شه چنگْ؟
لُو رنگ و دهُونْ تنگ وُ آوازه ته چنگ
دیمْ خُورهْ، سو آلْ مُونْگهْ، چش ته شو آهنگ
دوستره ونهْ که کَشْ هاییرمْ تنگاتنگْ
شُو سٰالْ بُو، تلا لال بُو، ستٰارهْ بُو لنگ
هرگز نپیسهْ اُویِ دله هچّی سَنْگ
هرگز نییهْ شویِ سیُو هیچْ اسپهْ رنگْ
دونایِ زَمُونْ گوهره، اینهْ مه ونگْ
وَرْزمْ گوهِر مهْرْ که نَوُو مرهْ ننگْ
امیر می‌گوید:ای شب‌رنگ موی،ای چهره شب‌آهنگ! / تو را من با چه افسونی به چنگ بیاورم
لبت رنگین، دهانت تنگ و آوازت چون نوای چنگ است / چهره‌ات خورشیدوش، پیشانیت ماهوش و چشمت چون ستاره‌ی سحری است
دوست را باید… / شب سال و خروس لال و ستاره‌ی بامدادی لنگ شود
هرگز هیچ سنگی در درون آب نپوسیده است / هرگز هیچ شب سیاه، سپیدرنگ نشده است
دانای زمانه گوهر است و سخن من همین است / به گوهر مهر می‌ورزم که مرا ننگی نیست.
***
مشکی زنّه شه سَرْ که دیارهْ کٰاکلْ
پشتهْ پشتهْ، هَرْ پشته هزارهْ کٰاکلْ
د اَژدرْ به گنج سَر، سالاره کٰاکلْ
مه دلْ بَوِرْدِهْ، شاهِ خون‌کاره کٰاکلْ
شاهِ هند، وُ مسیرِ زنگباره کٰاکلْ
تَخْتِ سُلَیمونْ رهْ که سَر دارهْ کٰاکلْ
دُوناصفتْ به گشت و گذاره کٰاکلْ
مه جانِ دشمنْ، تنه زنّاره کٰاکلْ
آهُو صفتْ دایم گَشتِ لا ره کٰاکلْ
دَر عاشقْ کشیْ بی زینهارهْ کٰاکلْ
چادر (لچک) مشکی بر سر می‌افکند که کاکل هویدا است / پشته پشته، هر پشته هزار کاکل است
دو اژدها بر سر گنج سالار است کاکل / دل مرا ربود، شاه خون‌کار است کاکل
شاه هند، و امیر زنگبار است، کاکل / سردار تخت سلیمان است کاکل
مانند دانا، به گشت و گذار است کاکل / زنّار کاکل تو، دشمن جان من است
مانند آهو در دشت لار در گردش است، کاکل / در عاشق‌کشی بی‌باک و بی‌امان است، کاکل
***
امیر گنه: مه خاطرْ اوُنوَختْ بَوِّه جَمْ
ته مشکینْ کَمِنْ‌رِهْ شه گِرْدِنْ دَپیچِمْ
دایم شاد مجی، هرگِزْ نُووتِرِهْ غَمْ
فلکْ بَگِرْدِهْ گُویِ گردونْ به ته چَمْ
ته دِشْمِنْ ذَلیلْ بُووئه، دُوئه به عالَمْ
ته دولتْ اَفزونْ بَووُئه، نووئه هِچّی کَمْ
نه هوشنگ به ته هُوشْ، نه خُسرو، نه حٰاتَمْ
دشمنونْ شووُ روزْ کِنِنْ ته‌وَرْ مٰاتِمْ
اتّایِ خور اِنِهْ دَکِفِهْ به عٰالِمْ
تنه دشمنِ وَرْبئیرمْ منْ مٰاتِمْ
امیر می‌گوید: خاطرم آن‌گاه جمع می‌شود / که کمند مشکین تو را دور گردنم بپیچم
همواره شاد بگذرانی، هرگز تو را غم مباد! / فلک و گاو (گوی) گردون به دل‌خواه تو بگردد
دشمن تو زار شود و در جهان بماند / دوست تو افزون شود و هیچ از آن نکاهد
نه هوشنگ به هوش توست و نه خسرو و حاتم / دشمنانت شب و روز برای تو ماتم بگیرند!
خورشید یکتا می‌آید که گیتی را نور بتاباند / آرزومندم برای دشمن تو سوگ‌واری کنم
***
امیر گنه: با این‌که پَهْلونْمِه به کَونْ
از اینْ بیش طمعْ نییه مره به خوبون
کُردی مِثْل و مونند گِنِنِهْ به خوبون
ای مرد کنارِ کیمهْ و داشتْمه شه خُونْ
امروزْ به گِذِرْ دیمه شه شاه خوبون
مه دل‌رِهْ بَوِرْدِهْ، تَنْ نئیر نه آروُنْ
سه هفتوئِه شه کارْرِهْ هدامه سامون
اسٰاوَخْتِهْ که عشقْ بَوِرِهْ به پایونْ
اسا من تنه پیشْ گرفتار بئیُوونْ
ته واستیرهْ که شاه ره بئیتمه دامونْ
امیر می‌گوید: با این‌که جهان پهلوان هستم / از این بیش به خوبان آزمندی ندارم (امید ندارم)
خوبان را به کردی مثل و مانند می‌گویند (می کنند) / باز هم مرد کنار کومه‌ام و خانه و خصلت خود را داشته‌ام
امروز در گذرگاه، شاه خوبان (زیبایان) را دیدم / دلم را ربود، تنم آرام نمی‌گیرد
سه هفته است که به کار خود سر و سامان دادم / وقت آن است که عشق، آن‌را به پایان ببرد (عشق را به پایان ببرد)
اکنون من به پیش تو گرفتار شده‌ام / و برای تو است که دست به دامان شاه شده‌ام
***
بِفای خجیروُنْ نَمونسّه یٰاروُن!
یا اونهْ که خوبونْ همه بی‌بفا بُون
جمشید تخت و حاتم‌صفتْ، مالِ قارون،
کاوُسْ‌مَنشْ، رستم‌کنش، چون فریدون
دولتْ چه غلُومِ حلقه بگوشه تهْ خون
حاتم‌صفتْ مشهورِ ایرون وُ تورون
اُونطورْ که تنه دولتْ بئیته سامون،
دشمن زَرْدُ و زارْ مجهْ وُ بوئه حَیْرُون
تنه کارِسازْ بُوئه خدایِ بی‌چون!
ته پشت وُ پناه بَوُوئه شاهِ مَردُون!
وفای خوبان پایدار نمانده‌ای یاران! / یا چنان است که همه‌ی خوبان بی‌وفایند
ای جمشید اورنگ و حاتم‌صفت،ای قارونْ‌دولت /ای کاووس منش، رستم‌کنش و‌ای فریدونْ‌روش
دولت چون برده، حلقه به گوش سرای (خوان) توست / به صفت حاتم در ایران و توران آوازه‌ای
آن‌گونه که بخت و دولت تو سر و سامان گرفته / دشمن زرد و زار گذران می‌کند و در شگفتی است
کارگشای تو، خدای بی‌چون باد! / پشت و پناه تو شاه مردان باد!
***
امیر گنه: یا دُرّ به یاقوتْ بریتن
یا اُونهْ که ژالهْ به گِل وَلگْ بیتنْ
یا قطره‌یِ کافورْ به عقیقْ انگیتنْ
یا اُون ته لُوئه که با شَکرْ آمیتنْ
اُونْ جومه‌یِ والا که ته تَنْ دپیتنْ
عَرْقْ بکردهْ، شیشه گلُو بریتنْ
گِلْ شیشه‌یِ تره مونگ به خیالْ انگیتن
گلابِ سَرْ اندیبْ رویِ پاکْ بریتنْ
اُونوَختْ که خدا آدمیِ گلْ گیتن
ته مهر و محبّتْ به منه دلْ ریتنْ
امیر می‌گوید: یا دُرّ به یاقوت فرو ریخته‌اند / یا ژاله به برگ گل بیخته‌اند
یا قطره‌ی کافور بر عقیق نشسته (افکنده‌اند) / یا آن که لبت را با شکر درهم آمیخته‌اند
آن پیراهن گران‌بها که بر پیکر تو پوشانده‌اند / عرق کرده‌ای، گویی از شیشه، گلاب بر آن پاشیده‌اند
شیشه‌ی گُل تو را به گمان ماه برگزیده‌اند / بر روی پاک تو گلاب سراندیب پاشیده‌اند
آن‌گاه که خداوند گل آدمی را می‌سرشت / مهر و محبت تو را به دلم ریخته است
برگردان به شعر پارسی:
یا دُر که به یاقوت فرو ریخته‌اند
یا ژاله به مرگ گل تو بیخته‌اند
یا قطره‌ی کافور نشسته به عقیق
یا آن‌که لبت با شکر آمیخته‌اند
پیراهن والات که شد غرقه به خوی
از شیشه، گلاب گوئیا ریخته‌اند
یا آن‌که رسید از سراندیب گلاب
و آن را به رخ لطیف تو ریخته‌اند
زاندم که خدا سرشت خاک آدم
مهر تو و حبّت به دلم ریخته‌اند
«م.م. روجا»
***
خله تومهْ ته چیره‌ره بشناسیین
اشتها مرهْ ته چشم و چیره دیینْ
اسا که تنه چیره‌ره هارشیین
افزون بییِهْ ته چیره‌ره ستائیین
مردم‌ره بهشت، ته چش و چیره دییِنْ
پاتن شکرته لوره به شیره چیین
سییو شوئه ته گوشِ بِنْ آرْمِیینْ
شادباش امیر، تو نوبِر بارْبچیین
ای تو منه کارره به زار بَرسِیینْ
مه دِچشِ اوره به زمین شنیین
دیرگاهی است که چهره‌ی تو را شناختم / دیدار چشم و چهره‌ی تو آرزویم بود (است)
اکنون که به چهره‌ی تو نگریستم / ستایش چهره‌ی تو افزون شده است
مردم را فروگذار کردم بدین چشم و چهره‌ی تو / و به شکر افشاندن و…
در شب سیاه به زیر گوش تو آرمیدن / امیرا! شاد باش از میوه‌ی تازه چیدن
باز تو کار مرا زار کردی / و اشک چشمم را بر زمین ریختی
***
سِرْخِه گِلْ تماشا کنِنْ، زاغْ پَرْ ریجِنْ
امیر گنه: مه سوته دلْ اُونْ سَرْ ریجِنْ
گرفتارِ اُونْ چٰاهْمِهْ که دَییهْ بیجن
منیجهْ مره چاه بهشت، خد و ریجن
اِسْتٰابیمِهْ خُونِ دِبِلٰا چِشْ ریجِنْ
کبٰابْمِهْ به شه گوشت وُ راغُونْ و ریجِنْ
زِلْفْ ته چییِهْ، گوشْ بنْ پیچن ریجنْ
سی زنگی سوارْ به تُرْکِسْتُونْو ریجِنْ
آچِّهْ گِرْدِنْ ره سِییُو کَمِنْ دپیچِنْ
مه دوستْ با همه ایلِهْ، با منْ و ریجنْ
گل سرخ را تماشا می‌کنند و بر آن پر مشکین (کبود) می‌ریزند / امیر می‌گوید: دل سوخته‌ام را بر روی آن می‌ریزند
گرفتار چاهی هستم که بیژن در آن بوده است / منیژه مرا در چاه افکند و خود گریخت
ایستاده بودم و خون دو بلا از چشم می‌ریختم / کباب هستم و با گوشت و روغن خود بریان می‌شوم
زلف تو چگونه است که در بُناگوش می‌پیچد و افشان می‌شود! / سی سوار زنگی به ترکستان می‌گریزند
به گردن سپید و شفاف تو کمند مشکین پیچیده است / دوست من با همه رام است و از من می‌گریزد
بازگشت به صفحه فهرست مطالب دیوان
پیوند به ویکی امیر WIKI AMIR