چهاربیتی‌ها
***
وَالشَّمْسُ تِنِهْ چیروُئِهْ وَ ضُحیٰهٰا
یٰا قُرْصِ قَمِرْ مُونِنْ اِذٰا تَلیٰهٰا
دَنْدوُنْ سینِ «یٰاسینهْ» دِ زِلْفوُنْ طاهٰا
اَمیرْ بِهْ هَمینْ تُو پَیْ بَورِدْ بِهْ جٰاهٰا
تٰا ایزِدْ بِنٰا کِرْدْ، بِنِمٰا سِمٰاهٰا
بِنٰا هُو نِیٰا وَالْاَرْضِ، مٰ سِواهٰا
بِسٰا تِهْ تِنِهْ چیرِهْ اِذٰا سَجیٰهٰا
فِلِکْ کِرْدِهْ هَمی اَحْسَنْ اِذٰا یغشیٰهٰا
خورشید چهره‌ی تست هنگامی که بدرخشد / یا به گرده‌ی ماه می‌ماند، که از پی آن بتابد
دندان تو سین یاسین و دو زلفان تو مانند طاهاست / امیر کاش با همین تاب و توفش تو به جاهایی پی می‌برد.
تا ایزد کاینات را بنا کرد و آسمانها را نمایان ساخت / زمین و آنچه را که در آن هست بنا نهاد.
چهره‌ی تو را مانند شب به‌هنگام آرام گرفتنش ساخته / سپهر (آسمان) ستایش می‌کرد هنگامیکه جهان در پرده سیاهی فرو می‌رفت.
***
چِه مُونْگ وُ چِهْ خُورتیجِهْ، چِهْ روشِنْ روُجا
چِهْ حورُ وُ چِهْ پَریْ وُ چِهْ آدِمیزٰا
خُوبونِ جِهُونْ یُوسِفِهْ بٰا زُلیخٰا
حَیْروُنْ بِهْ تِنِهْ خٰال وُ خَطْ، آفرین بٰا
لَیله‌القدر شُو بییهْ مٰارْتِرِهْ زٰا
بِزا مٰارْ تِرِهْ، عَرشِ خِدٰا هُویدٰا
شِرابِ الطّهوُرْ بییه کِهْ مٰارتِرِهْ دٰا
فِرِشته دٰایِهْ بییهِ، شُورُوزْ تِرِهْ پٰا
چه ماه،چه خورشید تابناک (تابان)، چه ستاره‌ای درخشان / چه حور، چه پری و چه آدمیزاد.
زیبایان جهان، یوسف و زلیخا (زلیخواه = زلیخاه) / در شگفت از خط و خال تو هستند، بر آن آفرین باد!
شب لیله‌القدر بود که مادر تو را زایید / چون مادر تو را زایید، عرش خدا هویدا شد.
شراب طهور بود که مادر تو را می‌نوشانید / فرشته، دایه بود و شب و روز از تو نگه‌داری می‌کرد.
***
دَرْآمُو ویهار و خُورْ بَئیتِهْ بٰالا
مِهْ دُوسْتِهْ کِهْ نُوجُوُمِهْ دَکِرْدِهْ وٰالا
یٰا شٰاهِ مَرْدوُنْ هٰادی مِنِهْ دِلِ وٰا
قَلِندرْ آسٰا دُوسْتْ رِهْ بِیوُرِمْ شِهْ جٰا
بَویْن کِهْ چِهْ سُونْ خِدْرِهْ بیُورْدْمِهْ تِه لا
گَشتْ بَکِردِمِهْ تِهْ وَرْ هَمِهْ جا سَرْتا پٰا
شیمِهْ گِلِهْ بٰاغْ کِهْ دَرْرِهْ هٰا کِنِمْ وٰا
دَستْ گیتی، قَسِمْ خِردی اِرْوٰاحِ بٰابٰا
بهار فرا رسید و خورشید اوج گرفت. / دوست والای من است که جامه‌ی نو در بر کرد.
ای شاه مردان، نیاز دلم را برآورده کن / تا قلندروار، دوست را به نزد خودم بیاورم.
بنگر که چسان خویشتن را به بستر تو نهادم / و سراپای تو را گردیدم (گشت زدم، نظاره کردم)
می‌رفتم تا در گلستان وجودت را بگشایم / دست بر آن می‌نهادی و سوگند می‌خوردی «ارواح بابا نکن».
***
امیرْ گِنِه تا چَندْ مِجِمْ وٰایی تِهْ وٰا؟
اونی وَرْمِجِمهْ کِهْ نِدایی مِهْ وٰا
اِسا شَونی مِهْ سُوتِهْ دِلْ هٰا کِنی وٰا
سی اِشْتِرْ غَمْ بٰارْ آوَرْنی (اییٰارْنی) هادی جا
هَرْ کَسْ کِهْ مِنِهْ حَقْ‌رِهْ سَرْمٰالِنّی پٰا
اُمیدْ دٰارْمِهْ کِهْ حقّْ بَرِسی بِهْ شِه جٰا
اُونْوَخْت کِهْ تِرهْ جٰانِهْ خِدٰا مِرِهْ دٰا
هَفتْ سالِ پیشتِرْ تِهْ بُو رهْ اییارْدِه یی، وٰا
امیر می‌گوید: وای! تا چند برای تو دوندگی کنم؟ / تلاشم برای آنست که نیازم را برنیاوردی.
اکنون که می‌روی تا عقده‌ی دل سوخته‌ام را بگشایی / سی اشتر بار غم می‌آوری و در آن جای می‌دهی.
هر کس که روی حق من پای بنهد (پایمال کند) / امیدوارم که حق به جای خود برسد.
آن‌گاه که خداوند مهربان تو را قسمت من می‌کرد / هفت سال (سال‌ها) پیشتر از آن، بوی تو را باد برای من می‌آورد.
***
اَمیرْ گِنِه: منه دوستْ خُوشْ حٰالِهْ یٰانا؟
هَمونْ اَوِّلِ حُسْن وُ جِمٰالِهْ یٰانٰا
مَسِّهْدِ نَرْگِسْ، سِرخِ گِلْ آلِهْ یٰانا؟
سُوآلْ مَشْتِهْ مُونْگْ، بَرْفِهْ هِلٰالِهْ یٰانا؟
نَشْکُفْتِهْ گِل وُ خُرِّمْ بِهْارِهْ یٰانا؟
حُوری صِفِت وُ پَری رُخْسٰارِهْ یٰانا؟
ئُویِ زِمْزِمْ آسٰا بِزِلٰالِهْ یٰانا؟
دَنْدوُنْ دُرّ وُ لوُ عَقیقِ لٰالِهْ یٰانا؟
امیر می‌گوید: دوست من شادمان است یا نه؟ / به همان زیبایی و جمال نخستین است یا نه؟
دو نرگس‌اش مست و چهره‌اش گُل‌گونه است یا خیر؟ / پیشانیش مانند ماه پر (چارده شبه) و مزه‌اش هلالی است یا خیر؟
مانند غنچه (گل نشکفته) و بهار شاداب است یا نه؟ / حوریوش و پری رخسار است یا نه؟
مانند آب زمزم زلال است یا نه؟ / دندانش مانند دُرّ و لبش چون عقیق لعلگون است یا نه؟
***
اَمیرْ گِنِهْ: دُوسْتْ وَرْ، بِهْ چِشْ هٰا کِنِمْ جٰا
خٰارِ مُژِهْ تَرْسمِهْ دَرْدْ آوَرِهْ پٰا
نٰالِمِّهْ شُو وُ روُزْ،ای خُورْچیرهْ تِهْ وٰا
وٰاسْتیری تِنِهْ بوُکِهْ مِنْ آوَرِهْ وٰا
هٰا خِنِسْتِهْ مِهْ دوُسْتْ، بَورْ دِمِهْ دِلْ رِهْ جٰا
مِرْوٰاری جِدٰا کِرْدِهْ مییُونِ مینٰا
عَنْبَرْ بِهْ جِنٰافِهْ بِکشی هِزٰارْ تٰا
گِلْ اِشْکُوفِهْ لُو هَرْگَهْ تُو هٰا کِنی وٰا
امیر می‌گوید: دوستم را در چشمم جای می‌دهم / ولی می‌ترسم که خار مژه‌ام به پایش بخلد و درد آورد.
چهره! شب و روز از بهر تو می‌نالم / به انگیزه بوی تو که باد برایم می‌آورد.
دوستم می‌خندید و دلم را از جای بدر آورد (کند) / «هنگامی که» مروارید را از مینا جدا می‌کرد.
هزار عنبر به زنخدان خود کشیده‌ای / هر گاه که لب بگشایی مثل این است که گلی بشکفد
***
اَمیرْ گِنِهْ کِهْ یٰارَبْ خَزونْ مَریزٰا
پَری وَچِهْ رِهْ بَنْدْ بَکِرْدْ آدِمیزٰا
اَیْ جانِهْ خِدٰا چٰارِهْ بِکَنْ مِهْ دَرْدٰا
تِهْ عِشْقِ دَرْدْ پِرْ بَکوُشْتِهْ آدِمیزٰا
اوُنْ دَه وُ دُوئِهْ دُولِتْ بِهْ تو یِکی وٰا (با)
اُونْ هَشْتْ وُ چِهٰارْ نَظِرْ بٰا تِهْ بَئیوٰا
اُونْ دِشِشْ تِرِهْ دَسْ بِهْ سَر مٰالِنّی وٰا
دِوٰازْدَهْ اِمٰامْ با تِهْ جِدٰا نِئیوٰا
امیر می‌گوید: یارب خزان مریزاد! / پری‌زاده را آدمیزاده به بند نهاد
ای خدای جانبخش من، درد عشقم را چاره کن / زیرا درد عشق تو (ای محبوب من) بسیاری از آدمیزادگان را کشته است
روزی نشد که مراد دلم به برم بنشیند / آن‌گاه که بنشیند، غم از آن تهی می‌شود
الهی آن دو شش نوازشگر تو شوِند / و دوازده امام از تو جدا نباشند.
***
بِهْ سِرْخِهْ گِلِ سَرْ بِهِشْتی سُوسَنْ پٰا
اَفْلهْ کِنِّهْ گَرْ بَمجی یِکی سٰا
خٰارِجْ نیمِهْ مِنْ تِهْ نَدیینْ یکی سٰا
تٰا مِهْ قَفِسِ مِرْغْبَپِّری بِهْ تِهْ جٰا
هِچّی نییِهْ رُوزْمِهْ وَر بَئیشْتِهْ مِهْ وٰا
اُونی کِهْ بَئیشْتِهْ، غَمْ هِنیشْتِهْ تیسٰا
اَمیرْ گِنِهْ اینْ کُهْنِهْ دَنی یِکی سٰا
مِهْ سیئِهْ بِهْ غَمْ هَرْگِزْنَوُونِهْ تیسٰا
پای سوسن‌گونه‌ات را بر سر گل سرخ نهادی / که اگر ساعتی روی آن راه بروی، آبله می‌کند.
ساعتی از ندیدن تو، به دور نیستم / تا مرغ جانم از قفس تن به سوی تو پرواز کند
روزی نشد که مراد دلم به برم بنشیند / آن‌گاه که بنشیند، غم از آن تهی می‌شود
امیر می‌گوید: که در این جهان کهن یک ساعت، / سینه‌ی من هرگز از غم تهی نمی‌شود.
***
ای شه بخت سرهشندییه دیبا را
تن مرْ آزارنه، (مه) ویله بوره تا بالا
گِلِ وَلگ ره (به) تنه تن هادِئِمْ جا
بسرهنه تن‌ره، مه خور و مونگ والا
ته خش خسنی ناز و سرینِ شه‌لا
خو، نییه مره‌ای خورِه چیره، ته وا
منْ تنه نوم ره ورمه هر روزه سی جا
تو سنگه دلْ مه نوم ره زبون گنی؟ نا
باز بر سر بخت خویش روی انداز دیبا افشانده است / اما پیکرم مرا می‌آزارد و فریادم به آسمان (بالا) می‌رسد
برگ گل را بر پیکر تو جای می‌دهم / آن‌گاه که برهنه باشی،ای خورشید و ماه والای من
تو در بستر (یا نازبالش) خود به ناز و خوشی می‌خوابی / ولی مرا براای دوری تو خواب و آرام نیست،ای خورشیدروی من!
من هر روزه نام تو را سی جا (سی بار) یاد می‌کنم / آیا تو سنگ‌دل نام مرا به زبان می‌آوری؟ نه!
***
ویلِهْ وَرْتِنِهْ خِنِهْ بیایمْ یٰانٰا؟
اینْ مَشْوِرِتِهْ دِتٰا خِشْ هٰادِمْ یٰانٰا
مِنْ وُ تِنِهْ سٰازِشْ دَوِسْ بُونِهْ یٰانٰا
گَرْ بُونِهْ آری بئو، نَووُئِهْ، بو، نٰا
دی نا، وُ، پری نا، اَمْروُ اَیی نٰا
تِهْ شیرینْ زِبوُنْ رِهْ دَکِتْ شیمِهْ یٰانٰا
صَحْنِ گُل وُ وٰارِنْگ وُ تَرْخُونْ وُ نَعْنٰا
تِهْ دیمْ دِخِشِ جا (مال) دَرِهْ چِرْ گِنی نٰا
با بانگ و فریاد به سوی خانه‌ی تو بیایم یا نه؟ / مشورت این است که آیا دو بوسه بستانم یا نه؟
بین من و تو سازش می‌شود یا نه؟ / اگر می‌شود بگو آری و اگر نمی‌شود بگو نه.
دیروز نه، پریروز نه، و امروز هم نه / به زبان شیرین تو واقف شده‌ام یا نه؟ یا به زبان شیرین تو فرو افتاده‌ام یا نه
(اندام تو مانند) گستره‌ی بادرنگ، ترخون و نعناع است / اثر دو بوسه در چهره‌ی تو نمایان است، چراکه می‌گویی: نه.
***
اَمیرْ گِنِهْ مِهْ دَسْتِهْ گِلِ سُورْ آسٰا
یٰارَبْ کِهْ تِنِهْ عِشْقْ بِهْ کَسی نِمٰاسٰا
اُونْ مٰارْ رِهْ کِهْ‌ای دُوسْتْ بَئیتیمْ یکی سٰا
چِنُونِهْ کِهْ کُورِ دَسْتْ دَکِتْ بُوعَصٰا
بَوینْ چِتْری بَوِرْدْ می‌عِشْقْ رِهْ بالٰا
قَسِمْ خِرْنی کِهْ آشْتی نِکِمّهْ اینْ بٰا
مِهْ وَرْ شُویکی سٰال وُ رُوزُهْ چِهٰارْمٰا
شَهْرِ مَرْدِمُونْ کَیْ سَرْ بَوییِّهْ اینْ بٰا
امیر می‌گوید:ای دسته‌ی گل سروآسای من / الهی که عشق تو به‌سوی کسی نگراید (جذب نشود)
آن زلف ماروش را که ساعتی به دست گرفتم‌ای دوست! / چنان بود که چوب‌دستی (عصا)، به دست کور افتاده باشد.
ببین که چگونه ارج عشق را به اوج برده‌ایم / «اما» تو سوگند یاد می‌کنی که من این بار آشتی نمی‌کنم
در نزد من هر شب برابر یک‌سال و روز برابر چهار ماه است / مردانگی در این شهر کی به سر آمد، این بار؟
***
هَرْگَهْ کِهْ مِنِهْ دُوسْتِ دِچِشْ‌شُونِهْ خٰوابْ
نَمُونِّهْ بِهْ مِنْ طٰاقِت وُ شوُنِهْ مِهْ تٰابْ
شُوی ظِلِمٰاتْ مِجِّمِهْ دُوسْتْ رِهْ بی تٰابْ
دُوسْتْ رِهْ دیمِهْ شِهْ ورْ ظِلِمٰات وُ مَهْتٰابْ
دِچِشْ نَرْگِسِ مَسِّهْ، دِلُوئِهْ عَنّٰابْ
دِ دیمْ خُوروُمُونگْ وُ دِهوُنْ حُقِّه‌یِ نٰابْ
نَدُوّمِهْ تِنِهْ خُو وُ نَدُوّمِهْ تِهْ بٰابْ
اَنْدی دُوّمِهْ کِهْ هَسِّمِهْ تِهْ عِشْقْ بی تٰابْ
هر گاه که دو چشم دوستم به خواب می‌رود / تاب و توان از من سلب می‌شود
در شب تیره بی‌تابانه در جستجوی دوست هستم / دوستم را در شب دیجور و مهتاب دیدار می‌کردم
دو چشم نرگس مست و دو لب عتاب‌گون است / دو چهره، خورشید و ماه رخشنده و دهان، حقّه‌ی ناب است
خوی و باب طبع تو را نمی‌دانم چگونه است / آن‌قدر می‌دانم که برای عشق تو بی‌تاب و توان هستم
***
خِدا دُونِهْ تِهْ نَدیینْ (نویینْ) بَیْمِهْ بیتٰابْ
دِ دیدِهْ مِنِهْ روُ بَکِشییهْ سیلابْ
تِهْ چیرهْ طِلائینِه وُ ته وَرْسیمٰابْ
مِرِهْ کِهْ دِنی یٰاسِهْ، مَحرُومْ بَوی خوٰابْ
دُوست ره گِتْمهْ تَشْ نَزِنْ مِهْ شیشه‌یِ اَبْ
تَنْ کُورِه وُ دِلْ آتِش وُ دیدِهْ بی‌خوٰابْ
تِهْ فُرْقِتْ یِکی وُ نَمونِسْ (بِنَمونْ) مِرِهْ تابْ
تِشنامِهْ بِهْ شِهْ لُو بَزِنْ شَربِتی آبْ
خدا می‌داند که به سبب ندیدن تو بی‌تاب شده‌ام / دو دیده بر روی دو گونه‌ام سیلاب روان کرده است.
چهره‌ات زرّین و برت چون سیماب است / مرا که نومید (پریشان) می‌نی، از خواب محروم شده‌ام
به دوست می‌گفتم که: به شیشه‌ی آبم (قلبم) آتش مزن! / تنم کوره داغ و دلم آتشین و دیده‌ام بی‌خواب است.
فُرقت و هجران تو یکی است ولی برایم تاب و توانی نمانده / تشنه‌ی عشق توام، برای رفع تشنگی شربت آبی با لب خود برایم فراهم کن.
***
چَمِنْ بِهْ چَمِنْ، گِلْ بِهْ گِلْ، خٰالْ بِهْ خٰالْ کِتْ
قَمِرْ بِهْ قَمِرْ، رُخْ بِهْ رُخْ، آلْ بِهْ آلْ کِتْ
خِتٰا بِهْ خِتٰا، چَمْ بِهْ چَمْ، دٰالْ بِهْ دٰالْ کِتْ
گِرِهْ بِهْ گِرِهْ، بَنْدْ بِهْ بَنْدْ، مٰالْ بِهْ مٰالْ کِتْ
گِرْدِنْ بِهْ گِرْدِنْ، کَشْ بِهْ کَشْ، بٰالْ بِهْ بٰالْ کِتْ
صَدِفْ بِهْ صَدِفْ، دُرْ بِهْ دُرْ، لٰالْ بِهْ لٰالْ کِتْ
فُزُونْ بِهْ فُزُونْ، مَهْ بِهْ مَهْ، سٰالْ بِهْ سٰالْ کِتْ
اَمیرْ بِهْ جَفٰا، دَمْبِدَمْ، حٰالْ بِهْ حٰالْ کِتْ
چمن به چمن، گل به گل، خال بر خال افتاده (قرار گرفته) / ماه به ماه، رخ به رخ، سرخی به سرخی، قرار گرفته
ختا به ختا، پیچ به پیچ، دال بر دال افتاده / گره به گره، بند به بند و نشان (اثر) بر نشان (اثر) افتاده
گردن به گردن، آغوش به آغوش، دست در دست (بازو به بازو) افتاده / صدف به صدف، دُر به دُر و لعل به لعل افتاده
فزون به فزون، ماه به ماه، و سال به سال افتاده / امیر از جفا، دم به دم حالی به حالی افتاده است
***
مَشْکینْ کَمِنْ، سیمینْ ذَقِنْ، لَعْلُ و یٰاقُوتْ
تُویی قُوِّتِ جٰانِ مِنْ وُ دِلِ قُوتْ
تَهِ چٰاهِ زَنخدون دَرْمِهْ سُونِ هٰارُوتْ
دٰارْمِهْ اِنْتِظٰاری، مِنْ تِنِهْ لُویِ قُوتْ
اَمیرْ گِنِهْ: مِنْ تِهْ وٰا مِجِمْ سُوت وُ سوُتْ
سَمِنْدِرْ بِهْ تِهْ دَرْ دَکِتْ سُونِ هٰارُوتْ
گُومْ بَکِرْدِمِهْ مِهْ شِهْ رِشْتِهْ چُونْ کِرْمِ تُوتْ
یٰارَبْ! مِنِهْ سُوجِنْ، مِنِهْ وٰارْ مِجِهْ سُوتْ
ای که گیسوی تو مانند کمند مشکین، چانه‌ی تو نقره‌گون و لبانت چون یاقوت سرخ‌فام است، تو نیروی وجود و هستی و خوراک جانبخش دل من هستی.
مانند هاروتف وارونه در چاه زنخدان تو آویخته‌ام / و چشم به راه قوت (تغذیه) از لب تو هستم
امیر می‌گوید: برای عشق تو، سوزان و سوزان، می‌گذرانم / چون سمندری که هاروت‌وار در آستانه‌ی درگاه تو افتاده باشد
رشته‌ی زندگی‌ام را مانند کرم ابریشم در پیله گم کرده‌ام / الهی سوزاننده‌ام، مانند من سوزان و آتشین به‌سر ببرد
***
دُوست دارِمهْ یِکی کِهْ هَمِهْ چی آرایستْ
آرٰایِسْتْ بِهْ خوبی اُنْتِری کِهْ وٰایِسْتْ
مَرِهْ دُوسْتْ بَدی، هٰا خِنِسْتْ آیِسْتْ آیِسْتْ
سیم دِ دِسْتْ، مِشْکینْ کِمِنْ رِهْ وِرٰایِسْتْ
بِسٰاتِهْ تِرِهْ ایزِدْ، اُونْجُورْ کِهْ بٰایِسْتْ
نِکَرْدِهْ یِکی می‌بِهْ تِهْ تَنْ رَدْبٰایِسْتْ
فَرْزِنْدْ تِهْ پِیوُنْ هَرْگِزْ کِهْ مٰارْ نزٰایَسْتْ
اَمیرْ مِجِنِهْ تِهْ وٰا، تَنْ پٰاکْ بِکٰایِسْتْ
یکی را دوست دارم که همه چیزش آراسته است / چنان به خوبی آراسته است که بایسته است
دوستم مرا دید و آهسته آهسته می‌خندید / و با دو دست سیمین، کمند مشکین را کنار می‌زد (می‌آراست)
خداوند آن‌گونه که بایسته بود، تو را آفرید / و یک موی از زیبایی تو رَد نکرد (نکاسته است)
هرگز مادری مانند تو فرزند نزاییده / امیر برای تو می‌گذراند و از وجودش کاملاً کاسته شده است
***
تِهْ جَیْدُوتِهْ صَدْرِهْ ویٰنِهْ هٰاکِنِمْ گَشْتْ
تِهْ عَیْن وُ شَفِهْ زَنِّهْ مِرِهْ هزٰارْ خِشْتْ
تٰا ثَوبْ بِهْ مِنِهْ جَسِدْ چِنوُنْ بَوی زَشْتْ
چِنُونهْ کِهْ تُوَ عَیْنَینْ رِهْ کُحْلْ هٰاکِرْدی مَشْتْ
صَدْرْ سینُوئِهْ، جَیْدْ گِرْدِنِهْ هٰاکِنِمْ گَشْتْ
شَفِهْ لُوئِهْ کِهْ زَنِّهْ مِرِهْ هِزٰارْ خِشْتْ
ثَوبْ جُومُوئِهْ، مِهْ تَنْ اینْ چنینْ بَوی زِشْتْ
عَیْنْ چِشْمْ وُ کُحْلْ سِرْ مُوئِهْ کِهْ هٰا کِرْدی مَشْتْ
جَیْد و صدر تو را بایستی گشت و گذار کنم / عین و شفه‌ی تو به هزار خشتم می‌زند
تا ثوب در تن من چنین چرکین و زشت شده / آن‌گونه است که تو چشم‌ها را به کحل انباشته‌ای
صدر، سینه و جید گردن تست که باید در آن‌ها سیر کنم / شفه، لب است که مرا با هزار خشت می‌زند
ثوب پیراهن است که بر تنم چنین زشت شده است / عین، چشم و کحل سرمه است که بدان‌ها انباشته‌ای
***
مَرْدِمْ بِهْ تِهْ جٰا سِخِنْ گِنِنْ هِزٰارْ رَجْ
گوُئِنْ فِلوُنی شُونِهْ فِلوُنی رَجْ
تِهْ با مَرْدِمِ سِخِنْ نِوٰاشْ بِهْ مِنْ کَجْ
هَرْ جٰا کِهْ بُوئِهْ، مَرْدِمْ گِزٰارِنْ شِهْ حَجْ
گُوهِرْ گِلِهْ دیمْ چَنْدْ مِجِنی بِهْ اینْ رَجْ؟
نَتِرْسِنی تِهْ خِشِهْ سِخِنْ بَوّوِهْ کَجْ؟
توزین سِوٰاری، بَنْدِهْ تِهْ جِلُو تَجْ
مِنْ تِنِهْ پِلِهْ چُومِهْ، تُومِهْ سَرْ هُو مِجْ
مردم هزار بار درباره من به تو سخن می‌گویند / می‌گویند: فلانی به دنبال و سوی فلانی رفته
تو در اثر سخن مردم با من کج‌رفتاری مکن / هر جا که باشد، مردم حج خود را می‌گزارند
ای گوهر گُل چهره، چقدر این راه و رویه را دنبال می‌کنی؟ / نمی‌ترسی که سخن زیبا و خوش تو به کج‌روی به حساب آید؟
توزین‌سواری و بنده جلودارِ تو هستم / من چوب پل (پل چوبی) توام، بر سر من گام بنه و بگذر
***
اَشُونْ (دیشوُ) بَشِّنی یٰا سِهْ بِهْ اینْ دِلِ سُوجْ
بَرْمِسْتْمِهْ نِهْ چٰارْ دٰاشْتِمِهْ، نِهْ چٰارِهْ آمُوجْ
اِسْتٰابیمِهْ خینُوخِرِنْ با دِلِ سُوجْ
خینِ دِبِلٰا شَنّیمِهْ (شَنْدیمِهْ) تٰا اَسْبِ رُوجْ
اِسٰا کِهْ مِنِهْ یٰارْ هٰاکِنِّهْ مِجِهْ کُوجْ
سُوجِنِّهْ مِنِ ویلِهْ وَرْ، مِهْ دَسْتْ آمُوجْ
دَکِتْ بِهْ مِهْ دِلْ شِمِهْ بَیُونِ عِشْقْ سُوجْ
اَسْلی شَنّیمِهْ زَمینِ سَرْ، اَسْبِ رُوجْ
دیشب به دل سوخته‌ی من یأس و حرمان ریخته‌ای / از جای جستم (رمیدم)، نه چاره داشتم و نه چاره‌آموز
خون دل خوران، با دل سوخته‌ام ایستاده بودم / از دیدگان تا روی اسب، اشک خونین می‌ریخته ام
اکنون که یارم از من دوری می‌کند (کج‌رفتاری می‌کند) / دست آموخته‌ی من، مرا با فریادم می‌سوزاند
سخن عشق سوز شما، به دلم اثر کرد / اشک از روی اسب تا زمین فرو ریخته‌ام
***
تِهْ عِشقْ پِرْکَسِ دِلْ رِهْ بِساتِه آمٰاجْ
تِهْ عِشقْ پِرْکِسِ خُونِهْ (خِنِهْ) بِساتِهْ تٰاراجْ
تٰا هَمینْ مَستی هَسْتِمِهْ تِه عِشْق آواجْ
تِه دُومْ دَکتِمِهْ سی سَرْ، نمّه تِهْ بٰاجْ
تامِهْ دِ چِشْ تِهْ مٰاهِ جِمالْ بَدی فاج
بِدامِهْ تِنِهْ عِشقْ دِل وُ دینْ بِهْ تٰارٰاجْ
بِهایِ تِنِهْ خِشْ نییِهْ تِهْ سَرِ تٰاجْ
ایروُونْ تٰا بِهْ تُوروُنْ، تِهْ وِلایِتِ بٰاجْ
عشق تو دل بسیارکس را آماج تیر خود ساخته / عشق تو، خانه‌ی بسیار کس را تاراج کرده است.
تا به همین مستی عشق تو آوازه و شهره هستم / باز در دام تو افتاده و به حساب باج تو درنمی‌آیم
تاج سر تو برابر ارزش بوسه‌ی تو نیست / بلکه ایران تا توران برابر باج و ولایت وجود تست
***
شَکِرْ خَنْدِهْ شِهْ لَعْلِ (لُویِ) عقیقِ جِدٰا کِرْدْ
وٰاکِرْدِهْ دَرِ گَنْج‌وُ دُوشِ قِبٰا (قَوٰا) کِرْدْ
سی خَدِنْگِ تیرْرِهْ نَرْگِسِ سَرْوٰا کِرْدْ
کٰافِروُ مُسَلْمُونْ، تَن‌وُ جٰانْ قًضٰا کِرْدْ
بَسی فِتْنِهْ، دُوسْتتِ تٰازِهْ نَرْگِسْ وٰا کِرْدْ
مُژگُونْ لٰالِهْ‌آسٰا، بِهْ دِلْ دٰاغِهٰا کِرْدْ
بِلْبِلْ شَنْبِلی گُونِهْ، گِلِ وَرْ وٰا کِرْدْ
گِلْ‌رِهْ چیِهْ کِهْ رَنْگِ بِچٰا بِچٰا کِرْدْ؟
با خنده‌ی شیرین و شکرین، لب لعل‌فام و عقیق‌گون را از هم گشود / در گنج را گشود و قبای دوشم نمود.
سی (بسی) تیر خدنگ را از سر چشمان نرگسین رها کرد / [و از ان تیر خدنگ] کافر و مسلمان تن به قضا در دادند.
نرگس نر و تازه‌ی دوست بسی فتنه‌ها برانگیخت / مژگانش، لاله‌آسا به دل، داغ‌ها نهاد.
بلبل‌گونه‌ی شنبلیدوار خود را نزد گل گشود / گل را چه شده است که رنگ پامچال به خود گرفته است؟
***
چینْ چینْ چییِهْ بِهْ گُوشِ بِنْ پیچ وُ تُو کِرْدْ؟
یٰا بیجِنِ دِل (بییِهْ) کِهْ بَخْتِ مِنْ سییُو کِرْدْ؟
هِنْدُو بِهْ تٰاخْتْ بَوِرْدْ، روُزِهْ شُوُ کِرْدْ
یٰا زٰاغِهْ کِهْ بٰاغِ اِرَمِ وَرْخُو کِرْدْ
کَمِنْدِ مِشْکْ تِهْ، مِشْکْ تِتٰارْرِهْ شُو کِرْدْ
اوُنْ خُونِهْ سییوُ، مِهْ خُونِهْ‌رِهْ سییوُ کِرْدْ
لَعْلِ حُقِّه‌رِهْ، سیم‌وُ زَرِ گِروُ کِرْدْ
خِنِسْتِهْ جٰایی، شٰاخِ نِبٰات‌رِهْ اُو کِرْدْ
پیچ و شکن چیست که بر بیخ بناگوش، پیچ و تاب خورده / یا چون دل بیژن، بخت مرا در آن ظلمت سیاه کرده است؟
هندو به ختا تاخته، روز را به شب آورد، یا زاغ است که در بر باغ ارم آرمیده است
کمند مشکین تو، مشک تتار را تیره‌گون کرد / و آن کمند سیاه، خانه مرا هم سیاه کرد
حقه‌ی لعل را گرو سیم و زر کرد / (موقعی که) جائیکه خندید، شاخ نبات را آب کرد
***
بِهْ عٰاشِقْ کُشی دُوسْتْ چِشْمُونْ‌رِهْ سییُو کِرْدْ
بَریتِهْ اَنْدی خینْ کِهْ دَشْتْ‌رِهْ دِرْیُو کِرْدْ
بِهْ غَمْزِهْ دِ عٰالِمْ‌رِهْ یِکی دَمْ هُو کِرْدْ
هَرْ کَسْ سَر (زَرْ) وُ مٰالْ دٰاشْتِهْ، تِنِهْ عِشْقْ دَوْ کِرْدْ
سی خِنِهْ‌رِهْ تِهْ جٰادوُی چِشْ سییُو کِرْدْ
عٰاشِقْ کُشی وَرْ، مُژِهْ‌هٰا رِهْ سییُو کِرْدْ
تِهْ زَنْجیرِ زِلْفْ تٰا خَم‌وُ پیچ‌وُ تُو کِرْدْ
هِزٰارْ عٰاشِقِ رُوُشِنِهْ روُزْرِهْ شُو کِرْدْ
دوستم چشمانش را برای عاشق‌کشی، سیاه کرد / آن‌قدر خونها ریخت که دشت را تبدیل به دریا کرد.
به ناز و کرشمه دو جهان را به یک دم ویرانه ساختی (مسخر ساختی) / هر کس که جان (زر) و مال داشت، برای عشق تو فدا کرد (در راه عشق تو داد)
جادوی چشم تو، بسیار کسان را خانه سیاه کرد / [و دوست] برای عاشق‌کشی، مژه‌ها را سیاه کرد
زنجیر زلف تو (سلسله‌ی موی تو) هنگامی که به خم و پیچ و تاب افتاد / روز روشن هزار عاشق را به شب تیره تبدیل نمود.
***
گِلِ دَسْتِهْ، حَمُّومْ سَرِ زِلْفْ‌رِهْ وٰا کِرْدْ
سُنْبُلْ دَسْتِهْ دَسْتِهْ، چپ وُ رٰاسْتْ رِهٰا کِرْدْ
سییوُ مَهْرْرِهْ بٰا کُوهِ سیمْ آشِنٰا کِرْدْ
دِوٰارِنْگْ‌رِهْ زیرِ چَپ‌وُ رٰاسْتْ رِهٰا کِرْدْ
آتِشْ پٰارِهْ، اوبی دِلِهْ طُرْفِهْ جٰا کِرْدْ
خُونِ عٰاشِقُونْ‌رِهْ دَسْت‌وُ پٰا حِنٰا کِرْدْ
شُونِهْ بِهْ مَشّاطِّهْ، کَمِنْدْرِهْ اِلٰا کِرْدْ
قَطْرِهْ قَطْرِهْ دِلِ عٰاشِقْ، خُونْ جِدٰا کِرْدْ
دسته‌ی گل، سر زلف را در گرمابه گشود / سنبل موی را دسته دسته به چپ و راست، رها کرد
مار سیاه را با کوه نقره‌فام آشنا کرد / دو بادرنگ را زیر چپ و راست بدن خود رها کرد
آتشپاره در میان آب به شگفتی قرار گرفت / از خون عاشقان، دست و پای خود را حنا بست
شانه به آرایش‌گری کمند زلف را باز کرد / قطره قطره خون را از دل عاشق جدا کرد
***
دَرْآمُو بِهْ حَمُّومْ، خِدْرِهْ بٰا صَفٰا کِرْدْ
آیینه بِهْ دَسْتْ، سَیْرِ صُنْعِ خِدٰا کِرْدْ
دِ اَژْدَرْرِهْ شِهْ سیمِ سَرْ آشِنٰا کِرْدْ
مُکَمِّلْ بَیِّهْ دُوسْت‌وُ تَعْریفْ بِهْ مٰا کِرْدْ
یٰا کِهْ ظِلِمٰاتْ اویِ حَیٰاتْ‌رِهْ جٰا کِرْدْ
یٰا کِهْ عٰاشِقِ رُوزْرِهْ کِهْ شُو آسٰا کِرْدْ
مِهْ دُوسْتْ بِهْ مِنِهْ کِشْتِنْ بَسی حَیٰا کِرْدْ
گِلْ کِهْ مِنِهْ سُونْ، شِهْ جُومِهْ‌رِهْ قِبٰا کِرْدْ
از حمام به درآمد و خود را آراسته و باصفا کرد / آیینه در دست، هنر و صنعت خداوند را تماشا کرد
دو اژدر (گیسوان) را به روی چهره‌ی سیمین فروهشت / دوست از زیبایی مکمل شد و آن را به ما شناساند (نمایاند)
یا آب زندگی را در درون تیرگی جای داد (جابه جا کرد) / یا که روزگار عاشق را شب‌آسا تیره‌گون نمود
دوست من در مورد کشتنم بسیار شرمنده شد / گل که مانند من، پیراهن خود را قبا کرد (چاک‌چاک کرد)
***
عَلَیْکِ سَلُومْ اُونْکِهْ دِلْ بُوبِهْ تِهْ دَرْدْ
چِنُونْ خُو بَکِرْدْ بُو، کِهْ نَوُوهِچّی سَرْدْ
دینْگِنینْ بِهْ خٰاکْ مِهْ اُسْتِخُونْ بَوِّوِهْ گَرْدْ
اُونْ مَحَلْ خِیٰالْ بٰازْمِهْ بِهْ تِهْ عِشْقِ نَرْدْ
مِنْ اُونْ نیمِهْ تِهْ مِهْرِهْ‌وَرْزی بَوِّومْ فَرْدْ
مِنْ اُونْ نیمِهْ شِهْ جٰانْ‌رِهْ سِخِنْ بَوِّومْ سَرْدْ
اَمیرْ گِنِهْ: اُونْطُورْ بُورْدِهْ مِنِهْ دِلْ دَرْدْ
گَرْ آهی بَکِشِمْ وِنِهْ نُومْ بَوّوِهْ گَرْدْ
درود بر تو،ای آن که دل من از تو به درد است / آن‌چنان به تو عادت کرده است که هرگز (هیچ) به سردی نمی‌گراید
اگر به گورم بیافکنید تا استخوانم گرد شود / در آن هنگام به خیال تو، نرد عشق می‌بازم
من آن نیم که از مهرورزی به تو جدا بمانم / من آن نیستم که از روی سردی با جانان خود (تو) سخن بگویم
امیر می‌گوید: چنان درد به دلم آکنده شد / که اگر آهی بکشم، نام جانان من گرد می‌شود
***
سِهْ چِی بِهْ دَنی کِهْ دِلْ دَرْ آوَرِهْ دَرْدْ
اَوِّلْ عِشْقِهْ کِهْ گُونِهْ‌رِهْ هٰا کِنِهْ زَرْدْ
دُویُّمْ بیکَسی، تَنِ تَنْهٰا بَوَوِهْ فَرْدْ
سِیُّمْ مِفْلِسی، گِرْدِنْ کَجْ آوَرِهْ مَرْدْ
نٰاکَسْ‌رِهْ بَتّوُمِّهْ گِتِنْ شِهْ دِلِ دَرْدْ
نٰاکِسْ دٰارْمِهْ کِهْ مِهْ غَمْ‌رِهْ هٰا کِنِهْ سَرْدْ
اَمیرْ گِنِهْ اینْ غِصِّهْ مِجِمْ دینِهْ، فَرْدْ
بٰافِکْروُ خِیٰالُ خُو هٰا کِرْدْمِهْ، بَسی دَرْدْ
سه چیز به دنیا (دیده‌اید) که دل را به درد می‌آورد / اول عشق است که گونه را زرد می‌کند
دوم بیکسی است که شخص یکّه و تنها می‌شود / سوم مفلسی است که گردن مرد را کج می‌کند
نه به کسی می‌توانم درد دلم را بیان کنم / نه کسی دارم که اندوه سوزانم را سرد و خاموش کند
امیر می‌گوید: از این غصه، با جنون و تنهایی به سر می‌برم / با این همه درد، با فکر و خیال خو گرفته‌ام
***
اَمیرْ گِنِهْ میرْمِهْ شُو وُ روزْ همین دَرْدْ
فَلِکْ بَدْ مِجٰالْ بٰا مِنْ بِوٰاخْتِهْ اینْ نَرْدْ
یٰارْ شِهْ گِلِهْ دیمْ‌رِهْ کِهْ کِنِّهْ زَرْدی زَرْدْ
هٰا نَپِرْسِنِهْ دِلْ بِهْ کی دٰارْنی آوَرْدْ
مَگِرْدَنی بُو کَسْ نَکِشی عِشْقِ دَرْدْ
تُو دُونّی کِهْ مِنِهْ دِلْ بِهْ تُو دٰارْنِهْ دَرْدْ
اِلٰهی فَلِکْ تِهْ کٰاروُ بٰارْ بَوّوِهْ پَرْدْ
بِسْیٰارْ خُونِهْ‌یِ گَرْمْ‌رِهْ تُو هٰا کِرْدی سَرْدْ
امیر می‌گوید: شب و روز از این درد می‌میرم / که فلک زشت جولانگاه، به من این نرد را باخته است
یار که گل رخساره را زرد زرد می‌کند، / نمی‌پرسد دل را برای چه کسی به هدیه آوردی
مگر کسی نباشد که درد عشق را نکشیده باشد / و الا تو می‌دانی که دل من برای عشق تو گرفتار درد است
الهی‌ای فلک! کار و بار تو پرت و گسسته شود / زیراکه بسیاری از خانه‌های گرم را به سردی کشانده‌ای
***
بِسٰاتِنِهْ تِهْ رُورِهْ بِسُونِ کٰاغِذْ
بَنْویشْتِنِهْ صَدْ دٰالْ‌رِهْ دَروُنِ کٰاغِذْ
هٰا کِرْدِنِهْ اینْ آیِهْ فِزونْ کٰاغِذْ
چِشْموُنِ بَدْ دُورْ، تٰا بُو زُمونِ کٰاغِذْ
دَپیتِمِهْ شِهْ دِلْ‌رِهْ دَروُنِ کٰاغِذْ
چُونْ خَطِّ شِکِسْتِهْ بِهْ مییُونِ کٰاغِذْ
نٰازِکْ تِرْ اَزْ اینْ گِمِّهْ پِیوُنِ کٰاغِذْ
گِلِ نَمْ بِدٰا دٰارْنِهْ زَبُونِ کٰاغِذْ
روی تو را مانند کاغذ ظریف ساخته‌اند / صد دال را در درون کاغذ نوشته‌اند
این آیه و ستایش را در آن کاغذ افزوده‌اند: / تا زمانی که کاغذ (چهره) هست، چشمان بد از آن دور باد!
دلم را در درون آن کاغذ پیچیده‌ام / مانند خط شکسته که در میان کاغذ نوشته شده باشد
ظریف‌تر از کاغذ آسا را می‌گویم: گل نم داده دارد، زبان کاغذ
***
اَمیرْ گِنِهْ: حُوری مَنِشْ شٰاهِ خٰاوَرْ
اِسٰاسَرْ بِهْ کِنّٰا هَسّوُ، جٰانْ بِهْ تِهْ دَرْ
تِهْ دَولَتْ وُ تِهْ وینِشْ بییهْ بِهْ آزَرْ
بِهْ اُو وُ گِلْ کَسْ اینْ رِهْ نِداشْتِهْ بُوورْ
فَرْخُندِهْ قَدِمْ، قٰاصِدِ جَبْرییلْ فَرْ
عیسیٰ دَمْو یَحییٰ قَدِمْ، کٰانِ گُوْهِرْ!
پَیْغُومْ بَوِرْ مِهْ مُونْگ وُ خُورْ، مِهْ دِلْ آزِرْ
چِنونْ بِگزٰارْ، کینِهْ نِیٰاوَرهْ سَرْ
امیر می‌گوید:ای حوری‌منش وای شاه خاور / اکنون سرم به آستانه‌ی در و جانم به درگاه توست.
دولت و بینش تو آزاردهنده بود / کسی به آب و گِل خود، این را باور نداشت
ای پیک فرخنده‌گام و جبرییل فر، / وای عیسی دم، یحیی قدم و کان گوهر!
پیامم را برای ماه و خورشید دل‌آزار من ببر! / چنان گزارش کن که خشمگین نشود (کینه آغاز نکند)
***
اَمیرْ گِنِهْ: تُوفیقِ خِدٰایِ دٰاوَرْ
سَمیع وُ بَصیر وُ هَمِهْ جٰا وی حٰاضِرْ
دٰانٰا وُ تِوٰانٰا وُ قَیّوم وُ قٰادِرْ،
بِهْ اُونْ دَه وُ دِ دوُسْتْ کِهْ مِهْ دِلْ نِیٰازِرْ!
بِهْ اُونْ مَسْجِدِ سَرْوُ گَرْدِ چِهٰارْ دَرْ
بِهْ اوُنْ تُرْبِتِ سَرْ کِهْ خِتْ بُو پَیَمْبِرْ،
بِهْ اُونْ خِدٰایی کِهْ نییهْ رَبِّ دیگِرْ،
مِرِهْ نییهْ به دل دُوستی غَیْرِ حَیْدِرْ
امیر می‌گوید: به توفیق خدای داور روز جزا، / شنوا و بینا، در همه جا حاضر
آن دانا و توانا و پاینده و توان‌مند [سوگند] / به آن ده و دو دوست، که دل مرا میازار
سوگند به آن مسجد و گَردِ چهار درش، / سوگند بر آن تربت که پیامبر بر آن می‌خوابید
سوگند به آن خدایی که غیر از او خدایی نیست / مرا به دل دوستی غیر از حیدر «علی (ع)» نیست
***
کِدوُمْ بَندِهْ رُودِگٰارْ دِنی بِهْ این دَرْ؟
کِدُومْ بَنْدُوئهْ خٰاکْ رِهْ دَکِرْدِهْ شِهْ سَرْ؟
مَگِرْ یَهُودْمِهْ، گَوْرُو تَرْسٰا وُ کٰافِرْ؟
مَگِرْ شُووُ رُوزْ سَنْگُ زُومِهْ کَعْبه‌یِ دَرْ؟
گُوهِرْ تِهْ بَنْدوُمِهْ، تِهْ هِنْدیمِهْ گُوهِرْ
مِرِهْ هِنْدِسْتُونْ خوٰاجِهْ بِیُورْدِهْ تِهْ وَرْ
سَروُ پَیْ بِرَهْنِهْ مَنْ بییمْ بِهْ تِهْ دَرْ
دَرْمِهْ گُوشْ بِهْ زنگْ، هَرْ گَهْ دَرْ اینِهْ گُوهِرْ
کدام بنده است که از این آستان روی گردانیده؟ / کدام بنده است که خاک بر سر خود ریخته؟
مگر یهودی گبر، ترسا و کافرم؟ / مگر شب و روز به درِ خانه‌ی کعبه سنگ می‌زدم؟
ای گوهر! من بنده و غلام هندی تو هستم / مرا خواجه‌ی هندوستان برای تو آورده است
سروپابرهنه (بی‌اختیار) به سوی تو می‌آیم / گوش به زنگ و چشم به راه هستم، هر گاه که گوهر از خانه بیرون می‌آید.
***
تٰا ایزِدْ بِسٰاتِهْ مٰازِرُونْ رِهْ نُووِرْ،
هَمُونْ دَمْ تِنِهْ دُولِتْ‌رِهْ هٰاوَرْدْ هٰاوَرْ
ایزِدْ تِهْ ثِنٰاگُوئِهْ، چَرْخْ تِهْ ثِنٰاگِرْ
تِهْ چِشْ بَگِرْدی دُورِ چَلْ تٰا بِهْ آخِرْ
یٰا رَبْ کِهْ تِرِهْ مَکِّهْ بُوینِمْ حٰاضِرْ
اِحْرٰامْ دَوِسْ اُویِ زِمْزِمْ ریجِنْ تِهْ سَرْ
حَجِرُالْاَسوِدِ سَنْگِ‌رِهْ بَوینِمْ تِهْ وَرْ
یٰارَبْ کِهْ هَمُونْ دُولِتْ بَمُوّنِهْ تِهْ وَرْ
تا ایزد، مازندران را تازه ساخته بود / همان‌دم دولت و حشمت تو را، ره‌آورد آورده بود
ایزد ستایشگوی و چرخ گردن ستایش‌گر تست / «آرزو می‌کنم» چشم تو تا آخرین روز چرخ گردون بگردد (زنده بمانی)
یارب، تو را در مکّه حاضر بینم که: / احرام به بر کرده‌ای و آب زمزم بر سرت می‌ریزند
(آرزو می‌کنم) تو را برابر «حجرالاسود» ببینم / الهی که همان دولت و حشمت برای تو پاینده بماند
***
اَمیرْ گِنِهْ: مِهْ مُونْگْ‌وُ خُورِ بِرٰابِرْ!
سی سٰالْ تَنْ بِهْ خٰاکْ پیسّهْ، جِدٰا بَوِّهْ سَرْ
تِهْ وَنْگْ بِهْ مِنِهْ خٰاکِ سَرْ هُوکَشِهْ اَرْ،
لَبَیْکْ گوُیُونْ (کِنُونْ) خٰاکِ جِهْ دَرْااِمِّهْ تِهْ وَرْ
تٰا مٰاه‌وُ مِهْرْ بِهْ گِرْدِشِ اَفْلٰاکْ کِنِنْ سَرْ
مِرْغْ هِوٰا پَرِهْ، مٰاهی دِرْیُو غُوطِهْ‌وَرْ،
تٰا کِهْ اِسْرٰافیلْ صُورْ بَدِمِهْ بِهْ آخِرْ،
تِهْ عِشْقْ بِهْ مِنِهْ جانْ، چِهْ تَنیرْ کَشِهْ لِرْ
امیر می‌گوید:ای همتای ماه و خورشید من! / اگر سال‌ها تنم در خاک بپوسد و سرم از آن جدا شود
اگر آواز تو (صدای تو) بر سر گورم درآید (سر بکشد) / لبیک‌گویان (کنان) از خاک سر برآورم و به سوی تو آیم
تا خورشید وماه با گردش افلاک می‌گردند (سیر می‌کنند) / تا مرغ در هوا پرواز کند و ماهی در دریا غوطه خورد
تا که اسرافیل روز واپسین را در شیپور بدمد / عشق تو در جان من مانند تنور سوزان نعره و فغان سر می‌دهد
***
دُوسْ بَدی مِرِهْ، دیم‌هٰاکِرْدی بِهْ دیوٰارْ
تَرْسی کِهْ تِنی چیرِهْ بَوینمٰا خٰارْ؟
تُو اوُنی کِهْ مِهْ کَشْ دَیی پٰاروُ پیرٰارْ
هِلٰاکِهْ تِنی دیمْ دَرِهْ می‌خِشِ مٰارْ
زِبُونْ غَلِطٰا رٰاهْ دَکِتْ بُو یِکی وٰارْ
اینِهْ گِرْدِنْ، اُونِهْ رَسِنْ، هُوِکِشْ اینْ دٰارْ
دُونّی کِهْ تِنِهْ بَنْدوُمِهْ تٰا بِهْ اوُنْ مٰارْ
تٰا مِهْ کَفِنْ مِخْ بَخِرِهْ بِهْ دیوٰارْ
ای دوست! مرا دیدی و روی خود به سوی دیوار برگرداندی / می‌ترسیدی که چهره‌ی تو را کاملاً دیدار کنم؟
تو آنی که پارسال و پیرارسال در آغوشم در کنارم بودی / هنوز اثر آن در وجود تو نمایان است.
می‌دانی که من بنده تو هستم تا آن هنگام، / تا آن‌گاه میخ کفنم به دیوار برخورد کند
***
نَدوُنْمِهْ کی جٰادوُهٰا کِرْدِهْ بِهْ طُومٰارْ
نَدوُنْمِهْ کِهْ طَلِسْمْ کی دَوِسْ بُومی کٰارْ
نَدُونْمِهْ جِدٰایی کی دینْگُو مِن وُ یٰارْ
کٰاشْ دُوسْ مِرِهْ شِهْ دَرْ دَوِسْ بُویِکیوٰارْ
نَدُونْمِهْ کِرِهْ بَوومْ مِنْ شِهْ دِلِ زٰارْ
دُوسِّ عِشْقْ مِرِهْ کِرْدِهْ ذَلیلْ وُ ویمٰارْ
مَرْدِمْ بِهْ اَجِلْ میرِنْ سی سٰالْ یِکی وٰارْ
مِنْ کِهْ بی اَجِلْ میرْ مِهْ هَرْ رُوزی سی وٰارْ
نمی‌دانم چه کسی در طومار مرا جادو کرده است / نمی‌دانم چه کسی راه کار مرا با طلسم بسته است
نمی‌دانم چه کسی میان ما جدایی افکنده است / کاش دوست مرا یک‌بار به آستانه‌ی خود می‌پذیرفت
نمی‌دانم زاری دلم را به که بگویم / عشق دوست مرا خوار و بیمار کرده است
مردم هر سی سال (پس از سال‌ها) یک‌بار به مرگ طبیعی می‌میرند / ولی من که هر روزی سی بار (بارها) بدون مرگ طبیعی می‌میرم
***
سَودٰائیمِهْ تِهْ وٰا دَکِتْ کیچِهْ بٰازٰارْ
اَشْکِ سِرْخْ بِهْ مِهْ چِشْ کَلِنِهْ چَچی‌وٰارْ
اَمیرْ گِنِهْ تِهْ نَدیینْ، رُوزی سی وٰارْ
بِنٰالِمْ بِهْ اُونْسُونْ کِهْ طِفْلِ اَوی مٰارْ
گَرْ دُوسْ وَرْ مِرِهْ رُو وَرِنْ یٰا رُوبٰارْ
یٰا مَنْصُورْ پِیُونْ وَرِنْ بِهْ پٰائینِ دٰارْ
تی وٰاسْتِرْ مِرِهْ پُوسْ کِنِنْ زٰاری زٰارْ،
اَنَاالْحَقْ بِهْ تِهْ سَرْکِهْ تِهْ یٰارْمِهْ تِهْ یٰار
سودابی (خریدار) عشق توام و سرگردان در کوچه و بازارم / اشک خونین از چشمم چون خونابه‌ی هیزم تر به گاه سوختن، فرو می‌ریزد
امیر می‌گوید: برای (به‌سبب) ندیدن تو، روزی سی بار، / می‌نالم بدان‌سان که کودک بی‌مادر می‌نالد
هر گاه مرا به خاطر دوست به رود یارودبارم افکنند / یا منصوروار به پای چوبه دارم ببرند،
اگر برای تو پوست تنم را زار زار بکنند / اناالحق‌گویان به سر تو سوگند می‌خورم که «یار توام، یار توام»
***
شَ اْللّهْ دل بَسُوجی تُو به هیمه‌یِ نار
مِرِهْ غریبی کیچهْ دینْگُویی بٰازارْ
هر جایی دِلْ دارنی، گِلْ نکنّهْ بازار
هر رُوزِهْ تِرِهْ خِشْ اِنِهْ با یکی یٰارْ
می‌بختْ‌رِهْ سییُو کِرْدِ هنْدوُیِ سییُوکٰار
اَبْری سییُورِهْ مُونِنْدْ، بِهْ گُوشِهِ‌یِ لٰارْ
وٰاسْتِرِ دِزِلْفْ، دِلْ شییِهْ جٰانِبِ یٰارْ
دیرْهٰا کِرْدِهْ بَلْکِهْ گُومْ بِّوی شُوی تٰارْ
ای دل! ان‌شاءالله به آتش هیزم بسوزی / مرا در غریبی، سرگردان کوچه و بازار کرده‌ای
دل هر جایی داری، بازار آن رونق نمی‌یابد / [زیرا] هر روزه با یاری سرخوش می‌شوی
هندوی سیه‌کار تو، بخت مرا سیاه کرد / مانند ابر سیاهی است که در گوشه‌ی دشت لار می‌بارد
برای دو زلف (گیسوی) یار، دل به سویش می‌گرایید / دیر کرده است، شاید در شب تار گم شده باشد
***
مِنْ بَسُوتُومِهْ، سُوتِهْ دِلْ‌رِهْ نیٰازٰارْ
سُونَکِنِّهْ مِهْ سُوتِهْ دلی، دِلْ‌آزٰارْ
دُوسّی نییِهْ کِنّی بٰارَقیبْ گِلِ نٰارْ!
وَاللّهْ کِهْ خِدٰارِهْ خِشْ هِنینِّهْ اینْ کٰارْ
چِهْ دوُنِسْتِمِهْ بی تُو، بِهْ اینْ سُونِهْ مِهْ کٰارْ
کی گِتْ بُوکِهْ مِهْ رُوشِنِهْ روُزْ بَووهْ تٰارْ
غَمْ وُ دَرْدوُ واکْ هَرْ سِهْ مِهْ دِلْ بَووی یٰارْ
زیتِرْ بَرِسْ مِهْ حٰالْ کِهْ دَرْدِمِهْ بَووِهْ خٰارْ
من سوخته‌ی عشقم، دل سوخته‌ام را میازار / دل سوخته‌ی من روشنی نمی‌بخشد،ای دل‌آزار!
این شیوه‌ی دوستی نیست که با رقیب به سر می‌بری،ای گُل‌نار! / به خدا سوگند که این کار، خدا را خوش نمی‌آید
چه می‌دانستم که کار من بی تو، اینگونه می‌شود / چه کسی می‌گفت که روز روشن من، شب تیره و تار می‌شود؟
غم و درد و اندوه، هر سه بر دلم بار شده است / زودتر به حالم برس تا دردم بهبود یابد
***
گِلْ به اینْ خجیری نییِهْ وی اَوی خارْ
گَنْجْ به خُوش سَرْ دَکْشییِهْ سییُو مٰارْ
رَقیبْ شُو و روز نیشْتِهْ پَهْلُوی مِهْ یٰارْ
شَ اللّهْ رقیبْ‌رِهْ تَشْ دَکِتْ تٰا بَووهْ یٰارْ
دوسُ مونگُ وُ خورْدیمهْ و می‌مِشْکِ تٰارْ
یا سیمُ و زرِ سَرِ بَخِتْ بُو سییو مٰارْ
هزارْ چَمْ وُ خَمْ تِهْ اَرْقِمِ سییُو کٰارْ
هِشِّنی شِهْ عٰاجِ گَرْدِنْ مِهْ دِلْ آزٰارْ
گل به این زیبایی، بدون خار نیست / گنج بر سر خویش، مار سیاه نهاده است
رقیب شب و روز در برِ یار نشسته است / انشاءاللّه به جان رقیب آتش افتد تا یار شود
روی (چهره‌ی) دوستم مانند ماه و آفتاب است و مویش چون مشک تار (سیاه) است / یا بر سر سیم و زر، مار سیاه خفته است.
تو، هزار چین و شکن مار سیاهکار را / بر روی گردن عاج‌گون خود افشانده‌ای،ای دل‌آزار!
***
اَیْ حُوریوَشْ مِسْتِهْ چَشْ، آهویِ لٰارْ!
تِهْ ناوُکِ عِشْقْ هٰا کِرْدِهْ مِهْ دِلْ‌رِهْ کٰارْ
مِهْ سَرْ سِتِمی سَنْگْ خِرْنِهْ روزی سی‌وارْ
جفاکَشْ همینْ مِنْمِهْ، تویی جِفٰاکاٰرْ
اَوی دُوسْ به گیتی اَرْدَووُ یکی وارْ
شیرینْ خِسروی وَرْنَمِرْدْ بُوهِچّی وارْ
دوسْ شِه (شی) کَمِنْدِ سَرْ بَکِشی بُو به تارْ
هَرْ گُوشِهْ یکی شهر وُ مییُونْ یکی لٰارْ
ای حوریوش!ای خمارین چشم وای آهوی لار! / ناوک (تیر) عشق تو، بر دل من کارگر (مؤثر) گشته است
روزی سی بار سنگ ستم بر سر من می‌خورد / همین من جفاکش هستم و تو جفاکاری
اگر می‌شد که کسی برای یک بار هم در گیتی بدون دوست به‌سر بَرَد / شیرین برای خسرو هرگز جان نثار نمی‌کرد
دوست، اگر کمند گیسو را تبدیل به تار می‌کرد / هر گوشه‌اش شهری و میانه‌ی هر شهر دشت‌ستان لار می‌شد
***
اَوی دُوسْ به گیتی بَسْ نِخارِهْ مِهْ‌کٰارْ
کَتْمِهْ شووُ روز، دیمْ دکِتْ سُونِ ویمٰارْ
سُوزِّمِهْ، و تَشْ (آتِشْ) بُونه هَر روزی سی‌وٰارْ
مصاحبْ مِنِهْ دَرْدِهْ، اَنْدوُهِهْ تیمٰارْ
امیر گِنِهْ: هر کسْ که مِجی اَوی یٰارْ
پَنْدارْ کِهْ دَنی، وی نَکِرْدبی هِچّی کٰارْ
نَخچیرْ که هُمونْ لٰارْ بَچِری (بَچرِهْ) یکی‌وٰارْ
یَقینْ کِهْ نَخْچیر کِشْتِهْ بَوی بِهْ نٰاچٰارْ
آوخ که بی‌دوست جهان برایم ناخوش و ناگوار است / شب و روز مانند بیمار به رو (دمر) افتاده‌ام
به آتش عشق می‌سوزم که هر روز سی برابر می‌شود / هم‌نشین من درد است و اندوه تیمارگر من
امیر می‌گوید: هر کس که بییار گذران نماید، / پندار که او در گیتی، هیچ کاری انجام نداده است
نخجیری که یک‌بار در دشت لار چراکند (بچرد) / یاور دارم که آن شکار به ناچار کشته می‌شود
***
نیشْتِمِهْ سَنْگِ سَرْ، دیمْ هٰاکِرْدْمِهْ بِهْ روُبارْ
دِلْ‌رِهْ گِتْمِهْ کوئه ته نازنینْ یٰارْ؟
چِشْ‌رِهْ گِتْمِهْ که بِوارْ زاریِ زارْ
ته یارِ دییِنْ بُونِهْ هَر سالْ یکی وارْ
یارْ تُو شِهْ (شی) رقیبْ داروُنِواشْ دلْازٰارْ
هَرْ یارْ کهْ رقیبْ دارِهْ نَووُ وِرِهْ عٰارْ
مِتٰاعْ یکییِهْ دِمِشتری به بازارْ
شیرینْ بُونِهْ کٰالا به چِشْمِ خریدارْ
بر سر سنگی نشسته‌ام و روی به سوی رودبار افکنده‌ام / به دل می‌گفتم: یار نازنین تو کجاست؟
به دیده می‌گفتم: زار زار اشک ببار / دیدار یار، سالی یک‌بار، میسّر می‌شود!
دوستا! رقیب خود را نگاه‌دار ولی دل آزار من مباش / زیرا هر بار که رقیب داشته باشد، ننگ و عار نیست
کالا یکی و دو مشتری در بازار باشد / آن کالا به چشم خریدار شیرین و پربها می‌شود
***
گِلْدَسْتِهْ! ته واسِّرْ سَرْگِردُونْمِهْ، آوارْ
سونِ دیو وُ دَدْ مِجِمِّهْ دامِنِ غٰارْ
به اینْ خُورِهْ چیرْ، آخر چه سُونِه مه کارْ؟
دَکِتْ به تنی (تِنِهْ) دَرْ، سُوجم تِهْ عِشْقِ نٰارْ
بَکِتْمِهْ شِنی مِلْک وُ مِقُومِ شِهْ (شی) یٰارْ
دَکِتْمِهْ تِنی دَرْکه دَرْدِْ مه کِنی خٰارْ
گُوشهْ نظری به مِنِهْ نامِرادْ دارْ
تُو مِهْ (می) حاتِمی، مِنْ ته (تی) کَرِم اُمیدْوارْ
ای دسته‌ی گل! برای عشق تو سرگردان و آواره‌ام / مانند دیو و دد، در دامن غار می‌گذرانم
سوگند بدان چهره‌ی خورآسای تو، کار من به چه سان است؟ / به آستانه‌ی تو پناه آوردم و از آتش عشق تو می‌سوزم
از ملک و مقام خود دور افتاده‌ام‌ای یار من! / به درگاه تو روی نهاده‌ام (پناه آورده‌ام) تا دردم را درمان کنی.
گوشه‌ی چشمی به من ناکام بیفکن / تو حاتم من هستی و من به بخشش تو امیدوارم
***
پِیْغومْ که ته جا رِسیمِهْ چُونِه ته کارْ؟
مِرِهْ سَرزَنِشْ کِرْدی، نوومه ته یارْ
مِرِهْ حدِّ اونْ نییِهْ که بَوومْ ته یارْ
تِهْ بَنْدوُمِهْ، وینِهْ بَرُوشْ، وینِهْ شِرْدارْ
امیر گِنِهْ: مِهْ مَسْتِهْ چِشْ بی‌بفایارْ!
میراثْ نَوونِهْ کَسْ‌رِهْ، کسٰاتِهْ بازارْ
ته مُونگْهِ سو آلِ قِرْبُونْ بُومّه (شومّه) سی وارْ
ته مَسْتِهْ چِشِ سُو، که مِرِهْ نیازارْ!
پیکی که برایت فرستادم تا بدانم حال و کارت چگونه است؟ / سرزنشم می‌کردی که «یار تو نمی‌شوم»!
من در آن حدّ و مقام نیستم که یار تو شوم / من رهی تو هستم، می‌خواهی بفروش، می‌خواهی برای خود نگاه دار
امیر می‌گوید:ای یار بی‌وفای شوخ چشم من! / این کسادی و بی‌رونقی بازار، برای کسی دارایی و میراث نمی‌شود
همواره قربانی پیشانی ماه‌وش تو می‌شوم / سوگند به روشنایی چشمت که مرا میازار!
***
سییُو چِشْ، سییُو بِرْفِهْ، سییُو مجیکْ مَسْ
سیف وُ گِلْ وُ وارِنْگْ هِرْ سِهْ تِهْ هَدیوسْ
مِنْ اوُنْ بُبْبُلامُونّمْ که باغْ بَوی مَسْ
بَدی اونْ نَدی، دِلْ‌رِهْ هِدامه شِهْ دَسْ
چِشْ تازِهْ نَرْگِسْ مُونْدِنِهْ، باغْ بَوی مَسْ
بِرْفِهْ دیمِهْ قُوس، وُ قَمِرْ چیرْ هَدیوَسْ
امیر گِنِهْ: مِهْ جانْ به تِنِهْ هر چی هَسْ
خِشْ تیری مُحبِّتْ بَخِرْدیمِهْ ته شَسْ
چشم سیاه، ابروی مشکین و مژگان سیاه، (همه) مستند / سیب و گل و بادرنگ هر سه را به خود بسته‌ای
من به آن بلبل مانندم که در باغ گل مست شده باشد / دیدی که آن‌ها را ندیده، دل را از دست دادم
چشم تو چون تازه نرگسی است که در باغ روییده باشد / ابرویت را کمانی و چهره‌ات را دیدم که مانند ماه است
امیر می‌گوید: جان من هر چه که هست فدای تو باد / چه خوش تیر محبت را از شست تو خوردم
***
دُوسْ (رِهْ) دیمه هَرکَسْ (که) خِنِهْ بَوِرْدْ بتٰاوَسْ
زِلفْ (رِهْ) دیمِهْ پیچونْ به گِردِ عٰاشِقْ هٰاوَسْ
ته شَهلا چِشْ کِشْتُومِهْ، آهویِ مَسْ
آخِرْ عاشِقْ دِلْ‌رِهْ نِدایی شِهْ دَسْ
اِسْکِنْدِرْ دِل وُ مَردی اَفْراسیابْ‌رَسْ
همایُونْ پییُونْ، تاجُ و تَخْت ته هَدیوَسْ
بِلْبِلْ به تِنِهْ نُوم گِلِهْ باغْ سِراوِسْ
خُوش‌حالْ بیمِهْ خُوررِهْ به ته ورْ بِشتاوِسْ
دوست را می‌ددیم به خانه‌ی هرکس می‌رفت روشنی‌بخش بود (می تابید) / زلف پیچانش را دیدم که به گرد عاشق بسته است
ای آهوی مست! کُشته‌ی چشم شهلای تو هستم / آخر دل عاشق را به دست خود ندادی (بدست نیاوردی)
اسکندردل و در مردانگی همتای افراسیابی / مانند «شاهان» تاج و تخت همایونی به تو وابسته است
بلبل به نام تو در گلستان نغمه‌سرایی می‌کند (می‌سراید) شادمان شدم که خورشید بخت به سوی تو شتابان است
***
دِ تُرک و دِ جٰادوُ، دِبلابَوی مَسْ
دِ اَرْدَرْ منی راهِهْ کَمینِهْ مه قَسْ
تیر وُ پرَ و پیکانْ، هِپِرازنّی شَسْ
تُرکْ مَسّْ و کَمونْ دِنی اَدی تُرکِ دَسْ
تُرکِ مسّه، چاچی به دَسْ اینه مَهْ قَسْ
نٰاوُک به شَسْ خَنْجِرْ هٰاوِسَهْ مه قَسْ پیوَسْ
مسِّ مسّه، تَرکِشْ دَوِسْ اینه هووَسْ
حَیْرونْمِهْ که مِنْ زِندهْ دَربُورِمْ ته دَسْ
دو ترک و دو جادو و دو بلا (مست هستند) / دو اژدر بر سر راه به قصد جانم کمین کرده‌اند
تیر و پرّ و پیکان را با شست دست خود به سویم رها کردی / ترک مست است و تو باز هم کمان به دست او می‌دهی
ترک مست است و کمان چاچی در دست به قصد جان من می‌آید / ناوک تیر به شست، خنجر بسته به نیت جان من پیوسته (پرداخته)
چشمان دل‌دار مست و مخمور است، ترکش بسته به هوس جان من می‌آید / در شگفتم که بتوانم‌ای یار از دست تو زنده بمانم (جان بدر ببرم)
***
نٰاکِرْدی مِنٰا یاری، چیرهٰا گِنی وَسْ؟
بِساتی مِرِهْ عاشقِ بیقرارْ، مَسّ
اِساکه تِنی دَسْ بَرسی به مه دَسْ،
اِنْداجِمِّهْ شاهِ کمرْ، دارمْ هٰاوِسْ
سَرْمَسَ وُ سُو آل مَسّ وُ جِنافه ته مَسّْ
دَرْ مَسِّه، دیفٰارْ مَسِّهْ، دَرْوازِهْ ته مَسّْ
هَؤ چَنْ پِرِهْ کَس دارنی، مه حالْ‌رِهْ وارَسْ
یاربْ که تنه عشقْ گَرفتارْنوُو کَسْ
مرا که یاری نکرده‌ای، چرا می‌گویی بس است؟ / مرا عاشق ناآرام و مدهوش ساخته‌ای (نموده‌ای)
اکنون که دست تو به دستم رسید، / آن را به کمر شاه مردان می‌اندازم و بدان می‌پیوندم
سرمست و پیشانی مست و زنخدان تو مست است / در مست و دیوار مست و دروازه‌ی تو مست است
هرچند که این‌همه کس داری، حال مرا هم بپرس (وارسی کن) / یارب که کسی گرفتار عشق تو نشود
***
بَدیمه یکی تازه جِووُنْ بِروُبِسْ
کَمونْ برفِهْ، جادوُ دِچِشْ، آهویِ مَسْ
تو پنجاهْ هزاری،ای جِووُنِ رُوبِسْ
کَیْ بُونه تِنی میرِهْ وَرزی به می‌دِسْ؟
دی شیمِهْ، پَری شیمه، اَمروبِروپَسْ
مِشک وُ عنبر بُو (بی)، دیمْ‌رِهْ می‌هَدیوَسْ
هر چَنْ پِرکَسْ دارنی منه، حال رِهْ وارَسْ
شَّ اللّهْ که تِنی عشقْ گرفتار نَوُو کَسْ
تازه جوانی را دیدم که گذر می‌کرد (می‌خرامید) / ابرویش کمانی و دو چشم جادوگرش مانند آهوی مست بود
بدو گفتم:ای جوان رو بسته! تو برابر پنجاه هزار زیبارویی / کی می‌شود که مهرورزی تو به من معطوف شود؟
دیروز و پریروز می‌رفتم، پس امروز تو بیا / بوی مشک و عنبر وجودت را به رخساره من برافشان (به پیوند)
هرچند کسان بسیاری داری، حال مرا هم بپرس (وارسی کن) / انشاءاللّه که کسی گرفتار عشق تو نشود
***
دُوسْ‌رِهْ شیرِ نازْ دیمه چِشمِ کنار مَسْ
اَدی شیرِ نردیمه تختِ سَرْ هُووَسْ
به مهْد اَندرونْ دیمه چِهْ سُورپییونْ خِسْ
دِ پنج و چاهارْ، دلْ‌رِهْ بِدامه شِهْ دَسْ
خِشْ وینه دوستِ هر چش کنارْ شَسْ
پنجاهْ وینه چاچی بِرفه رِهْ هَدیوَسْ
سی تا خِش به دیم، سی به جنافه هیوسْ
یکواری شِنِهْ دِلْ‌رِهْ هِدامه تِه دَسْ
دوست را با کرشمه و ناز و چشم خمارین در کنار خود دیدم / به گونه‌ی شیر نری دیدم که بر روی تخت نشسته باشد
در درون گاهواره، او را چون سرو خوابیده دیدم /ای چهارده معصوم! دل خود را از دست دادم
به کنار هر چشم دوست، شصت بوسه رواست / و پنجاه بوسه بایستی به ابروی چاچی کمان او هدیه کرد
[ای دوست!] سی بوسه از رخسار و سی بوسه از زنخدان هوس دارم! [زیرا] یک‌باره دلم را برای تو از دست داده‌ام
***
بِهِلْ تا بنالمْ بیدردْ سه دِل دَسْ
چِنوُنْ بنالمْ که نالهْ بِلْبِلْ مُسّْ
گرفتارِ یک جامِّه یکی گِلِ دَسْ
گِلْ به دلْ بلا بَییِهْ، بلا گِلِ دَسْ
اگر که دنی مال وُ ملک مه نَمونِسْ،
شُکِرْ کمّه که سَرْ به تنْ مه بَمُونِسْ
مه مسکینِ تَنْ غَمْ بَخِرْد اندی که تُونِسْ
مِنْ شِرِهْ بَخِرْدِمهْ، مه دِشمِنْ بَمُونِسْ
بگذار بدون درد و آرام از دست دلم بنالم / چنان بنالم که بلبل مست به عشق گل می‌نالد
پابست جایی از دست گل شدم، گل بلای دل شد، بلای از دست گل
دلم گرفتار جایی هست که محبوبِ دسته‌ی گلم در آنجاست، آن گُل‌چهره بلای دل من شد و بلا نیز از جانب او اسیرم کرده است.
تن بینوای من آن‌قدر که در توان داشت غم خورد / من خود را خوردم، ولی دشمنم بر جای ماند
***
شینْ، شادْبومّه اُونْدَمْ که درآیی مه دُوسْ،
شه هر دِوَرِهْ زلف‌رِهْ پِهایی مه دُوسْ
سی چو خدنگِ تیرْرِهْ بِسایی مه دُوسْ
مه کِشْتِنِ وَرْ به سِرِهْ آیی مه دوُسْ
ص، صُورت خوبی بیآرایی مه دُوسْ
بماه چهارْدَهْ بِنُمایی مه دُوسْ
شِهِ غَنْچِهْ لَبونْ‌رِهْ بِگِشٰایی مه دُوسْ
مِنِهْ خِرِد وُ هُوشْ بفزایی مه دُوسْ
(حرف) ش، شاد می‌شوم آن دم که دوستم از در درآید، / و هر دو سوی زلف را افشان نماید (هر دو زلف تو پر بها و شایستگی ویژه دارد)
سی تیر خدنگ را دوست من می‌ساید، / و برای کشتن من به سرایم (به سراغم) می‌آید
(حرف) ص، وقتی بار من صورت خود را بخوبی آرایش نماید / مانند ماه چهارده شبه می‌نماید، یار من
وقتی دوستم غنچه‌ی لبان خود را بگشاید، / بر هوش و خردم می‌افزاید
برگردان شعر به پارسی
شین، شاد شوم ز در درآید یارم
زلف از دو طرف عیان نماید یارم
سی تیر خدنگ را بساید یارم
بهر قتلم به خانه آید یارم
آرایش چهره گر نماید یارم
چون ماه تمام می‌نماید یارم
چون غنچه، لبان خود گشاید یارم
هوش و خرد مرا فزاید یارم
«م. م. روجا»
***
قلندر صفت دَوِسْمِهْ شه تنْ‌رِهْ پُوسْ
مِجْمِهْ دَرْ به دَرْ گمّه حق اللّهِ دوسْ
اگر که منه حال‌ره بَدوُنی مه دُوسْ،
دِباله مِنِهْ سَرْینْ، دُو آجِهْ مه پُوسْ
پَرِسْتِشْ کِنی دَیْر و زنّار و ناقوسْ
بهتر که گرُوه خِرقِهْ پوشِ سٰالُوسْ
مِرِهْ میسّرْ گر بَووّه دُوستِْ پابوسْ
اونْ بهترْ که دارمْ گَنْجِ دٰاقِیٰانِوسْ
مانند قلندر، بدن خود را با پوست پوشانده‌ام / در به در گدایی می‌کنم و می‌گویم: «حق الله دوست»
اگر که دوست حال و وضعم را بداند، / دو بازویم متکای من و پوست بدنم روی‌انداز من است
اگر دیر و زنّار و ناقوس را بپرستی / بهتر است تا که گروه خرقه‌پوش سالوس را
اگر پای‌بوسی دوست برایم میسر شود / بهتر از آن است که صاحب گنج دقیانوس شوم
***
گاهی مَسّهْ، گَهْ بی‌هوشْ، گٰهی مِنٰاهوشْ
هَردمْ توبه‌یِ حقّْ به دلْ مه کِنی جُوشْ
هَلی وُ پِشمالی دِشندی بُناگوشْ
ته نخجیرِمهْ، شِهْ کَمِنْ دَرْآوِرْمِهْ دُوشْ
مَطْلوبْ وینه که سَخُونْرِهْ هٰاکنی گُوشْ
دا قَصّه‌یِ مَجنونْ بَنوُو فِرامُوشْ
هر کس که مَطْلوبِ دَسْ زَهر هٰاکِنی نوشْ،
سُونِ آبِ طَهُورِهْ، وینه هزارْ جُوشْ
گاه مست و گاه بی‌هوش و گاهی مدهوش است / هر دم توبه‌ی در راه حق، به دلم می‌جوشد
زلف چون گل آلوچه و شفتالو را بر بناگوش افشانده‌ای / شکار تو هستم، کمند زلف را بر دوش من بیفکن
مطلوب بایستی که این سخن را آویزه‌ی گوش کند / تا داستان مجنون فراموش نشود
هر کس که از دست مطلوب خود زهر بنوشد، / هزار جوش آن، مانند آبِ پاک بهشتی است (بسان آب طهور، هزار چشمه می‌بیند)
***
اَمْرُو دل‌بری آواز بییامُو مه گُوشْ
بی‌بنگُ و شرابْ، دَرْدَمْ بویمِهْ بی‌هوشْ
ته شَرْبِتِ لُورِهْ هرکی هٰاکنی نُوشْ
مِجی خِضْرآسٰا وُ مرگْ بَوّهْ فرامُوشْ
اونْ مِحالْ که ته غمْ بییّه مه هم آغوشْ
مه نالِهْ به عَرْشْ شییهْ مِلائِکْ گُوشْ
رِوا نِدارْمِهْ (نه آرمه) غَمْ‌رِهْ کَسْ‌ها کِنی گُوشْ
ته بارِ غَمْ سی مِنْ بُو، کَشِمْ (کشمّه) منْ شه دوُشْ
امروز آواز (صلای) دل‌بر به گوشم رسید / بی بنگ و شراب، دز دَم (در آن) بی‌هوش شدم
شربت (شهد) لب تو را هر کس بنوشد / مانند خضر، عمر ابدی می‌یابد و مرگ را فراموش می‌کند
آن‌گاه که غم تو با من هم‌آغوش می‌شد / ناله‌ی من در عرش به گوش فرشتگان می‌رسید
هر شب که عشق تو با من هم‌آغوش می‌شود / فریاد من در عرش به گوش فرشتگان می‌رسد
روا نمی‌دارم که آوای غم تو را کسی بشنود / بارِ غم تو اگر سی من باشد، آن را بدوش خود می‌کشم
***
کی گِتْ بو که وَرْفِ سَرْکَلِنْ آتشْ، وَشْ!
دَراییِنْ زنگی و دییِنْ آتشْ‌رِهْ خِشْ!
مِنْ حَیْروُنِ ته چیرمهْ بالا سُوره وَشْ
نٰاوَرْف اوُ بُونه وُ ناکه میرِنه آتَشْ
دل سنگه منی،اُوچییِهْدارنه مه چِشْ؟
دلْ اوُئه منی، چیوَرْ نمیرْنِهْ آتَشْ؟
اینه وَر عَجایبْ مه بالا سُورِوَشْ،
اُورِهْ سَنگْ بَزالیتهْ، سنگْ دارْنه آتَشْ
که می‌گفت که روی برف آتش بریزد، شعله‌ور می‌شود! / و زنگیان در آن آشکار شوند و بوسه بر آتش زنند!
ای سرو بالای من! من از چهره‌ی تو در شگفتم / زیرا نه برف آب می‌شود نه آتش آن خاموش می‌شود
اگر دل من از سنگ است، اشک چشم من از چیست؟ / دل من آب شده، چرا آتش درونم خاموش نمی‌شود؟
ای سروبالای من! در شگفتم از این‌که، / آب از درون سنگ می‌جوشد، ولی سنگ دارای آتش است
***
حیاتِه تِنِه نُومُ و نباته ته خِشْ
ویهارِهْ تنه دیم وُ پَئیزهْ ته کَشْ
ته دیمْ نقره‌یِ پاکه، طلای بیغَشْ
ماهیمِه، تِنِهْ دُومْ دَکِتِمِهْ، کنارْکَشْ
منْ بمردِه روزُ تختْ‌رِهْ شِنِهْ سِراکَشْ
شه مَعْجَر رِهْ کَفِنْ، سَر تا پا کَشْ
دِگارْدِنْ کَفِنْ لٰاره، هٰادِهْ دِتاخِشْ
گَرْوَرِنْ دوزخْ، بَلْ نَنِمایِهْ آتَشْ
نام تو زندگی بخش و بوسه‌ات نبات است / چهره‌ات بهار شاداب و آغوشت پائیز (پُربار) است
رخسار تو نقره‌ی پاک و طلای بیغش است / ماهی هستم، به دام تو افتادم، به کنارم بکش
روزی که مردم، تابوت مرا به سرای خود ببر / و چادر سیاه خود را بر سر تا پای کفنم بپوشان
آن‌گاه که تابوتم را به سرای خودآوردی، کفن را از روی من کنار بزن و سپس چارقد خود را به روی من بپوشان و از زیر آن، دو… به من عطا کن، تا چنانچه دوزخی شوم بلکه در پناه آن دو…، آتش سوزان و دردناک آن در من اثر نکند.
***
اَدی دَکِتِهْ تنه شییِنْ بیچارشْ
اَدی دَکِتِهْ مه دِلْ‌رِهْ زار وُ نالِشْ
اَشری (اسری) که مه چِشْ کَلِنِهْ سونِ وارشْ،
تُو شونی، کِرِهْ کِنّی مِنِهْ اِسْپارِشْ؟
چی بُو (چیوا) بَمِرْد بُومْ شوی وصالْ تنه کَشْ
چی بُو (چیوا) ندیووُمْ روزِ فراق‌رِهْ شه چِشْ؟
دِ وارنْگْ‌رِهْ ته هرگَهْ دَئیرِ مٰا کَشْ،
درازْ کِنِّهْ عُمْرْرِهْ دُوسْ دِلُوی خِشْ
باز هم با رفتن تو بی‌چارگی جانم را فراگرفت / باز هم زاری و ناله بر دلم افتاد (نالیدن زار دلم را فراگرفت)
اشکی که از دیدگانم مانند باران فرو می‌ریزد، / تو که می‌روی مرا به چه کسی می‌سپاری؟
چه می‌شد که نزد تو می‌مردم؟ / چه می‌شد که روز فراق تو را به چشم خویش نمی‌دیدم؟
هر گاه که دو بادرنگ تو را در آغوش بگیرم، / دو بوسه از لب تو، عمر مرا دراز می‌کند
***
ته جا اَرْبه شیر و هیر بَووُ سوُرِوَشْ!
درامّه به شیر و هیر و گیرِ ما تِرِهْ کَشْ
اگر گِلْگُونْ آتِشْ بَوّه ته لُویِ خِشْ
دَرْاِمّه به آتِشْ وُ دِمِّهْ تَشْ‌رِهْ خِشْ
اَوی تو دَکِتِهْ مه دِلْ‌رِهْ آتَشْ وَشْ
چِتی که کَفِهْ سُوته چَچی‌رِهْ آتَشْ
دُوسْ! مه مِرْدِنْ ورنَووئه (نبوا) تره خِشْ،
منه دِچِشِ اوُ، سَنْگِسْتُونْ بَوی لِشْ
اگر جای‌گاه تو در میان آب (شیر) و آتش باشد.ای سروآسای من! / در میان آب و آتش می‌آیم و تو را در آغوش می‌کشم
اگر بوسه‌ای لب تو مانند آتش گُل‌گون زبانه بکشد / به درون آتش می‌آیم و آتش را بوسه می‌زنم
که بی‌تو آتش شعله‌ور به دلم افتاده / چنان‌که آتش به هیزم نیم‌سوخته بیفتد
دوستا! مردن من تو را خوش نیاید، / (زیرا) از اشک چشمان من، سنگستان، (مرداب) شده است
***
اَمْروزْ به صِبٰا دیمِهْ یکی پَری‌وَشْ،
وازَنْ دَسْ هانیتْ زوئه منه دِلا تَشْ
گِتْمِهْ مسّه چِشْ، سرخه طلای بیغَشْ!
ماهیمِهْ تنه دوُمْ دَکِتْمِهْ، کِنارْ کَشْ!
بدیمه اَمروزْ تازه نرگسْ پیُونْ چِشْ
خالْ‌رِهْ سِپِنْدْآسا دِنییٰا به آتَشْ
حُوری رَوشْ، کوکّی مِجشْ مه پَری‌وَشْ!
زیترْ بِروُمه کَشْ که دَکتْمِهْ آتَشْ
بامداد امروز، پریوشی دیدم، / که بادبزن در دست داشت و آتش دلم را باد می‌زد
بدو می‌گفتم:ای خمارین چشم وای زر سرخ ناب! / ماهی هستم، به دام تو افتادم، به کنارم بکش!
امروز چشمی مانند نرگس تازه و شاداب دیدم / خال را سپندآسا در آتش افکنده بود
ای حوری رفتار،ای کبک خرامان وای پری‌وش من! / زودتر به کنارم بیا که در آتش عشق افتاده‌ام
***
آزیرٰمِهْ تنه یٰاسِهْ، رَنجُورُ و بی‌هوشْ
ایلاچَشْ به گردْ اِشمِّهْ ته بُناگُوشْ
پُوستین سَمورْ، عاجِهْ گَرْدِنْ هینی دُوشْ
حَیروُنْمِهْ سَمورْ زنده نَووُنه ته دُوشْ
امیر گِنِهْ: تا (دا) مَحْشَرْ برآوری جُوشْ
اینْ ارض وُ سمٰا مِهْ دَرْدْرِهْ گُوشْ کِنِهْ گُوشْ
حورْبُوئِنْ مِرِهْ شَربِتِ لُودِئنْ نوشْ
اوُن مَحَلّْ تنه نازرِهْ کَشِمْ به شِهْ دُوشْ
برای بهانه (در آرزوی) تو، آزرده، رنجور و بی‌هوشم / چشم گشوده، گرداگرد بناگوش تو را می‌نگرم
ای سپیدگردن! پوستین سمور به دوش خود افکنده‌ای / در شگفتم که سمور بر دوش تو زنده نمی‌شود
امیر می‌گوید: تا روز رستاخیز که جوش و خروش برپا می‌شود / این زمین و آسمان آوای درد مرا می‌شنوند
اگر حوری باشند مرا شربت گوارای لب بنوشانند / در آن هنگام باز هم ناز تو را به دوش می‌کشم
***
بَدیمه تنه چیرهْ وُ بُورْدِه مه هُوشْ
دِ مِشْکینْ کَمِنْ‌رِهْ دَشْنّی بُناگُوشْ
آتَشِ وِصالْمهْ هر گه هٰا کِنِهْ جُوشْ
گِذِر کِمّه اون تَشْ که کَرْد بُو سیٰاوُوشْ
اُونْ کَسْ (بِر) کهه تنه حلقه دینگوئه مه گُوشْ،
نَهّلِهْ ته عشقْ بَوّه به مِنْ فرامُوشْ
گَرْدِئِنْ مره تاج و تختِ شَهْ کاووُسْ،
هر هفته هَفْ بار کِمِّهْ شه جٰانْ‌رِهْ پٰاپوشْ
چهره‌ی تو را دیدم و از هوش رفتم / دو کمند مشکین خود را بر بناگوش فرو هشتی (افشاندی)
هر گاه که آتش وصالم برافروزد / از آن آتش چنان گذر می‌کنم که سیاه‌وش گذر کرد
آن کسی (یار) که مرا حلقه بگوش عشق تو کرد، / نمی‌گذارد که عشق تو را فراموش کنم
اگر تاج و تخت کاووس شاه را به من بدهند، / (نمی‌پذیرم) و هر هفته هفت بار جانم را پای بوس تو می‌کنم
***
نازنینْ به ته باغْ دَرِهْ مَنِهْ دِلْ داغْ
بِشْکفته گِلْ غُنچه نَچیمِهْ ته باغْ
اَنْدی تِمنّا دارمِهْ بَومْ تنه داغْ،
رخصتْ بَووُنه که مِنْ بییِمْ تنه باغْ
زَنْگِلْ دیمه، سیمِهْ بَدنْ، نرگِسهْ زاغْ
بسٰاته ظِلِمٰاتِ دِلِهْ، سُوسِن باغْ
تُرکْ‌رِهْ دیمه آتِشْ بَزِهْ دامِن داغْ
خُور به عِراقْ بَوِرْدِهْ تُرکِسْتُونِ چٰاغْ
نازنینا! داغ دل من در باغ توست / زیرا غنچه‌ی گل شکفته را از باغ تو نچیدم
آن‌قدر آرزومندم که داغ [عشق] تو را بازگو کنم، / و اجازه داشته باشم که وارد باغ تو شوم
سرخ‌روی سیمین بدن و کبود چشم / در میان تیرگی، باغ سوسن آراسته است
ترک را دیدم که در دامن داغ آتش افروخته / خورشید، سپیدی ترکستان را به عراق (شام‌گاه) برده است
***
کَیْ دارمه تِماکه زاغْ بییِهْ به ته باغْ؟
مه سُوته دِلِ سَرْرِهْ دچینه سی داغْ؟
من ته بِلْبِلِ مَسْمِهْ، ته غنچه‌ی باغْ
حَیْفِهْ بِلْبِلْ مَسْتْ‌رِهْ غَنّی بَوّه زاغْ
زنگی وَ چه گُونْ دیمِهْ سییو تِری زاغْ
بِرَهْنِهْ بَدِنْ گَشتْ کَننْ یاسمینْ باغْ
خُور سَرْدَرْ کِرْدِهْ سیمینْ دریچه‌یِ طاغْ
بلکه هِندُسْتُونْ‌رِهْ دَکِتْ بُو تُرکِ چاغْ
کی (کجا) آرزو دارم که زاغ وارد باغ تو شود؟ / و به روی دل سوخته‌ی من بسی داغ بینبارد (بچیند)؟
من بلبل مست توام و تو غنچه‌ی باغ هستی / ظلم است که بلبل مست تو را، زاغ هم‌نشین شود
زنگی بچگان را از زاغ، سیاه‌تر دیدم / که برهنه، در باغ یاسمین به گشت و گذار بودند
خورشید از تاق دریچه‌ی سیمین سر برون می‌کرد / شاید ترک چاغ به هندوستان افتاده باشد
***
امیر گِنِهْ: مه مونگ وُ خورْ گوهِر صافْ
اَلِفْ قَدْ به ته وٰا مِجِمْ مونِنْدِ کٰافْ
هر کسْ که تنه مِهر وَرْزهْ وُ زَنِهْ لٰافْ
وی حَمْزه آسٰاشه سَرگِردوُنْ مِجِهْ قافْ
دوستِ قدْ الِفه، بِرفه مُونند کافْ
گِلْ از خجالتْ بِهِشتْ بِوئِهْ خُوشهْ لٰافْ
ته بُوره خِتا بَوِرْدِهْ وا، مشکِ صافْ
آهو بَخِرْدِهْ مِشْکْ‌رِهْ، بَریتِهْ شِهْ لٰافْ
امیر می‌گوید:ای گوهر پاک، ماه‌رو و خورآسای من! / با قد کشیده برای تو خمیده شدم (خمیده می‌گذرانم)
هر کس که در مهرورزی تو، لاف زند (هر کس که مهر تو می‌ورزد، لاف می‌زند) / مانند حمزه در کوه قاف سرگردان گذران خواهد کرد
بالای دوست کشیده و ابرویش مانند کاف (کمانی) است / گل در برابرش از شرمساری، از لاف زدن گذشته (صرف نظر کرده) است
باد، بوی تو را چون مشک ناب به ختا برد / آهو آن مشک را خورد و به ناف خود ریخت (انباشت)
***
امیر گِنِهْ: که، دارمه هوایِ ته زِلْفْ
مِنْ مَجنونْ صفتْ مِجِمْ برایِ ته زِلْفْ
اونُ سرخه گِلِ غنچهْ سزایِ ته زِلْفْ
بَکُوشْتِهْ مِرِهْ جُور و جفای ته زِلْفْ
تا بَکِتْ به مه دِلْ حلقه‌های ته زِلْفْ
جانْ دارمه یکی کمّه فدایِ ته زَلْفْ
دلْ گیرمه خُتَنْ تا به خِتٰایِ تِهْ زِلْفْ
عالِمْ سَرْ به سَرْ نِصْفِهْ بهایِ ته زِلْفْ
امیر می‌گوید: که، هوس زلف تو را دارم / مجنون‌آسا در جستجو و تکاپوی زلف توام
آن غنچه‌ی گُل‌گون، شایسته‌ی زلف توست / جور و جفای زلف تو مرا کشته است
تا دل من گرفتار چنبره‌ی زلف تو شد / جانی دارم و آن را فدای زلف تو می‌کنم
ختن تا به ختای زلف تو را به دل قرار می‌دهم / سراسر جهان برابر نیمه‌ی بهای زلف تو است
***
امیر گِنِهْ: مِشکینْ کَمِنْ‌های ته زِلْفْ
هزار گَنجِ قارونْ به فدایِ ته زِلْفْ!
مَجنونْ صفتْ سُودائیمه وایِ ته زِلْفْ
اوُنْ جانْ که خِدا دِنِهْ، فدایِ ته زِلْفْ
تو شاهِ خوبونی، مِنْ گِدایِ ته زِلْفْ
مٰال وُ سَر وُ جانْ، هر سه فدایِ ته زِلْفْ
دِتازِهْ سوارْ دیمه صحرایِ ته زِلْفْ
پیٰادِهْ بَئیمه گِرد پٰایِ ته زِلْفْ
امیر می‌گوید: کمندهای زلف مشکین تو / هزار گنج قارون به فدای زلف تو باد!
مجنون‌وار خریدار زلف تو هستم / جانی را که خداوند می‌دهد، فدای زلف تو باد!
تو شاه خوبانی (زیبایانی) و من گدای زلف تو هستم / مال و سر و جان من، هر سه فدای زلف تو باد!
دو سوار تازنده را در دشت‌ستان زلف تو دیدم / و در پیش پای زلف تو پیاده شدم
***
هزارْ خَمْ به خَمْ، چَمْ به چَمْ دارنه ته زِلْفْ
اژدر صفتْ، آتش به دَمْ دارنه ته زِلْفْ
یا سنبل باغِ اِرَمْ ته زِلْفْ
اَلْقِصّه، هزار پیچ و خَمْ دارنه ته زِلْفْ
مِرْغِ دِل به چین گِلَمْ دارنه ته زِلْفْ
سی هاروتْ به چاهِ ظُلَمْ دارنه ته زِلْفْ
یا صفحه‌یِ سیمینْ رقم دارنه ته زِلْفْ
یاقُوتْ صفتْ نَسخِهْ قلم دارنه ته زِلْفْ
زلف تو، هزار پیچ و خم و چین و شکن دارد / زلف تو، مانند اژدر، نفس آتش‌زا دارد
یا سنبل باغ بهشت را دارد زلف تو / خلاصه این‌که: هزار پیچ و خم دارد زلف تو
مرغ دل را گرفتار کلاف گیسو دارد زلف تو / سی هاروت در چاه ظلمات زلف تو گرفتار است
یا صفحه‌ی نقره‌فام منقش دارد زلف تو / یا مانند یاقوت، قلم نسخ دارد زلف تو
***
کیجا تُو خجیری و خجیره ته وَنگْ
تو کوکِ مِجِشّْ کِنّی هِلٰالِه‌یِ رَنگْ
دَوِسّی شه آچّه گردنْ‌رِهْ زَری زَنگْ
ریکا به دنبالْ زنّه شه سینه‌رِهْ سَنگْ
وِرازِنه ته هٰامِتِنْ‌رِهْ کَرِهْ سَنگْ
نَوِرٰازِنِهْ عَقیقهْ لوُ کِنی جَنگْ
گِلونه دَشنی آچّه (عاجه) گردن هوکشی تنگ
عاشقْ مَمّهْ ته، زَمّه شه سینه‌رِهْ سَنگْ
دخترا! تو زیبایی و صدای تو زیباست / رفتار تو مانند کبک و رنگ تو مانند آلاله است
به گردن سپید (عاج‌گون) خود زنگ زرین بسته‌ای / پسر به‌دنبال تو سنگ بر سینه می‌زند.
راه رفتن تو برازنده‌ی منطقه‌ی کره سنگ است /ای عقیقین لب برازنده‌ی تو نیست که جنگ کنی
گردن‌بند به گردن سپید فروهشته و آن‌را سخت کشیده‌ای / من عاشق توام و بر سینه‌ی خود سنگ می‌زنم
***
امروزْ سرِ راه نیشتْ بیمه با دِلِ تنگْ
بدیمه یکی مَسّه چِشْ، دیمْ گِلی رنگْ
دیمْ رَنگ و دِهونْ تنگ و آوازْ بسی (به سی) چنگْ
کَیْ بُو گِلِهْ دیمْ کَشْ بَزِنِمْ تنگاتَنگْ
گَرمِ مِرْدِنه به هر که هوکشی ونگْ
با سیمِ قَلِمْ، پَرْدِهْ کنی هزارْ رنگْ
هر که در بیمو صدفِ مییونه تنگْ
خینو خِرْنه دَسْتِ روُجایِ شو آهنگْ
امروز سر راه تو با دل تنگ نشسته بودم / چشم مستی را دیدم که چهره‌اش به رنگ گل بود
صورت رنگین و دهان تنگ و آوازش بس آهنگین است / کی می‌شود که گُل‌چهره را در بر بگیرم؟
گرم مردن است به هر کس که بانگ برزنی / با قلم سیمین پرده‌ی هزار رنگ می‌کشی
هر کس که از درون صدف تنگ بیرون آید / از دست ستاره‌ی شباهنگ خون می‌خورد
***
چَنگی که نه شه چنگ ره نَواوَرِهْ چنگْ
از شِرم زِهره، سَرْ بزنه هزار چنگْ
نوازِننْ هرگه که دَرْ اَیْرِهْ آهنگْ
پَروین فَلِکْ هَمْ به تو آرْنه آهنگْ
تا ماهُ و خُور و فلکْ روشنْ کِنِنْ چنگْ
رامش‌گر تنه چنگْ‌رِهْ نَوابَرِهْ چنگْ
تا سُهیلْ به کویِ یمن آوره رنگْ
ته دولتْ اَندی بوکه کَیْهوُنْ کِنِهْ وَنْگْ
چنگ‌زن که چنگ خود را به نوایی ننوازد / از شرمساری زهره، هزار چنگ بر سر خود می‌زند
می‌نوازند آن‌گاه که صدا درآید (اثر بگذارد) / پروین فلک هم با تو هم‌آهنگی (هم‌نوازی) می‌کند
تا ماه و خورشید و فلک، چنگ خود را روشن کنند / رامش‌گر، چنگ تو را به نوایی می‌پردازد (می‌نوازد)
تا سهیل، دیار یمن را منوّر و رنگین سازد / دولت تو آن‌قدر طولانی شود که کیهان، آوازه‌ی آن‌را آگاهی دهد
***
امیر گنه: هر روزْ، جنگَ ونه بو جنگْ
گرداگرد سَلومْ و صَلواتْ و سی ونگْ
چتری نَتْرکه مهْ دلْ، اَرْْسنْگ بُو سنگْ
مسّه چشْ زلازلْ، دُوستْ انهْ منه جنگْ
قبا دکردی دٰامنْ فَراخْ، مییونْ تنگ
کَیْ بو که تنه دامنْ بیوُرمْ شه چَنگْ؟
گوهرْ تو مرد تیر بزویی کَمُونْ تنگ
تیرْ جا ننالمْ، نالم دَسِّ ته وارنگ
امیر می‌گوید: هر روزه جنگ باید باشد، جنگ / در گرداگرد (پیرامون) آن درود و ستایش و فریاد [شادی] باشد.
چگونه نترکد دل من، اگر سنگ باشد سنگ؟ / دوست خمارین چشم، خیره خیره و سخت به جنگ من می‌آید
قبای دامن گشاد و کمر باریک به بر کرده‌ای / کی می‌شود که دامن تو را به چنگ بیاورم؟
گوهر! تو مرا با سخت کمانی تیر زده‌ای / من از تیر ابروی تو نمی‌نالم، بلکه از دست بادرنگ تو می‌نالم
***
امیر گنه: مه دوستْ که مره کنه جنگ
دُوستِ جنگْ نواجشْ بُو، نُوومره ننگ
خوبونْ به شراب مَستنهْ، مُطْرِبون چنگ
منْ عاشقِ ته کار و کردارمهْ، خشْ خنگ
اُونْ‌ها کرده ته عشقْ به منه دِل تنگْ
اُونطورْ که رُومی به تُرکسْتُونْ کرد بُو جنگ
بالابلنْ، مشکینْ کَمنْ، مه میوون تنگ
دَنْدُونْ دُرّو لُو عقیقه، ته دهونْ تنگْ
امیر می‌گوید: دوست من که با من می‌جنگد / جنگ دوست برایم نوازش است، نه ننگ
خوبان به شراب مستند و رامش‌گران به چنگ‌نوازی / من عاشق کار و کردار توام،ای نیک‌سرشت
چنان عشق تو با دل تنگ من نمود / آن‌گونه که رومی در ترکستان جنگ می‌کرد
ای بالابلند، مشکین گیسو وای کمرباریک / دندان در و لب سرخ‌فام و دهانت تنگ است
***
مه دوستْ که سرهْ مجنّهْ کنّه هزارْغَنْگْ
چاچی کَمُون دارْنهْ، دستِ مییُون تنگْ
هَر دلْ که دیمٰاوه بَکنهْ بهْ آهنگْ
صَد خار خرْنهْاُون دلْ که کنهْ ویله وَنْگ
شُوکه دَکته منْ کمه شهْ ویله وَنگْ
روزْ که دَکتهْ زَمّه شه سینه رهْ سَنگْ
همینهْ منهْ نالْشْ، همینه مه ونگ
چی بُو ندا بُومْدلْره ته ناکَسِ چَنگْ
دوست من که در سرا راه می‌رود، هزار ناز و کرشمه دارد / کمان چاچی را سخت و محکم در میان دست دارد (گرفته است)
هر دل که اراده و آهنگ به سوی او کند / به آن دل سد تیغ (خار) می‌خورد که به فریاد درمی‌آید
شب که فرا می‌رسد، من شیون و فریاد می‌زنم / روز که فرامی‌رسد، سنگ بر سینه‌ی خود می‌زنم
همین ناله و فریاد من است که: / چه می‌شد که دل خود را به تو ناکس نمی‌دادم
***
گُل‌دستهْ! تنه دیمْ گل وُ تنه یارْگلْ
ته نومْ گلْ و ته کار گلْ و ته کردار گل
مُعجز که ته دارنی هَرْ پَلی هزارْ گلْ
بساتهْ خدا ته همه کارُبارْ گلْ
د تازه نَرْگسْ به شه کنارْگلْ
اُونْ سَرْخه گِلْ جَنّتهْ نُوویهارْ گلْ
بشکفته تنه باغِ خْوارْ خروار گلْ
کی دییهْ یکی خالُ و اَنْدی هزارْ گلْ
ای دسته‌ی گل! روی توگل و یار تو هم‌گل است / نام توگل، کار توگل و کردار توگل است
شگفت‌انگیز است که در هر پهلو هزار گل داری / خداوند همه‌ی کار و بار تو را چون گل ساخته است
دو نرگس شاداب، در کنار گُلِ خود داری / آن گُلِ سرخ بهشت و گُلِ نوبهار است
در باغ تو خروار خروار گل شکفته است / چه کسی دیده است که در یک شاخسار چندین هزار گل باشد؟
***
اُونْ مَحلّ استا اُو کردهْ آدِم گلْ
ته عشقْ ره ستّارْ بدائه به منه دلْ
بسُونِ هاروتْ (بندمه) چاهِ بابلْ
وَرْزْمَه تنه مهررهْ، ندارْمه حاصلْ
اتّا قٰایمْ خشْ، چین بُونه ته دسته گلْ
چَنْ کَسْ، تماشا شوئنْ سویِ ته کٰاکلْ
چَنْ بار پله‌یِ میره سییُو کنّی، گلْ
اَیْ نازکْ بدنْ، چیر اینحدّ چَنْ بَوّه گلْ؟
آن‌گاه که استاد ازل گِل آدم را می‌سرشت / عشق تو را ستّارالعیوب به دل من افکند
مانند هاروت، در چاه بابلِ تو گرفتارم / مهر تو را می‌ورزم و بهره‌ای ندارم
با یک بوسه‌ی سخت، دسته‌ی گل تو چروکیده می‌شود / چندین کس برای تماشا به‌سوی کاکل (زلف) تو می‌روند
چند بار جعد (پله‌ی) مویت را مشکین می‌کنی‌ای گل! /ای نازک بدن، چهره‌ی تو چگونه تا به این اندازه مانند گل می‌شود؟
***
گیلونْ وَچهْ ره دیمه چَلْ گٰاردنی چَلْ
سرمه دَکرده شه چش، مَلْ گٰارْدنی مَلْ
ای کَشی اسا به چَلْ گاردنیینْ چَلْ
عشقِ تَشْ به مه سینه بَل گاردنی بَلْ
گاهی گته (بئو) رازْ، گاهی نشی سوی چَلْ
گَهی لَلَ به فیلْ گته، گَهی فیلْ به لَلْ
اساکَه لَلَ و فیل شه کننْ گلاگلْ (کلاکل)
فیل زندگونی، دَسْتِ لَلَ بَوّه تَلْ
بچه‌ی (فرزند) گیلان را دیدم ه چرخ نخ‌ریسی را می‌چرخاند / سرمه بر چشم کشیده و آن را با ناز و کرشمه می‌گرداند
باز دوباره چرخه‌ی نخ‌ریسی را مرتّب می‌گرداند / آتش عشق در سینه‌ی من زبانه می‌کشید، زبانه
گاهی راز دل می‌گفت، گاهی به سوی خرچ نمی‌رفت / گاهی پشّه را پیل و گاهی پیل را پشّه می‌گفت
اکنون که پشّه و پیل با هم کلنجار می‌روند (محاوره می‌کنند) / زندگانی پیل از دست پشّه تلخ می‌شود
***
اِما به بغدادْ سَختْ دکتیم چَل وُ وَلْ
مییُون گِردابْ، سختْ بَسُوتمی تَشِ بَلْ
به عربْ «تعال» گنهْ، تُرک «بوریه» گَلْ
فلک وَلهْ بازو، وَلْ بگٰاردنهْ چَلْ
سوایی بنه، بشوردی دیم ره چونْ گلْ
بییار خشْ هادمْ که دَرْدْ دارنه منه دلْ
ای بیرحمه یارْ، رَحمْ دنییه تنه دلْ
فردا قیامتْ، دامنْ گیرمهْ سَرِ پلْ
ما در بغداد سخت دچار گیرودار (پیچ و تاب) شدیم / در میان گرداب، از شعله‌ی آتش سوختیم
عرب می‌گوید: تعال (بیا) و ترک (بورایاگل) (بیا این‌جا) / فلک کج‌بازو است و چرخ را کج می‌گرداند
بامداد پگاه، روی گُل‌گون خود را شسته‌ای / که دل من درد دارد
ای یار بی‌رحم که رحم و شفقتی در دل تو نیست / فردای رستاخیز سر پل صراط دامنت را می‌گیرم
***
کی دونّه که سخنِ کی راستهْ یا وَلْ؟
کی دونّه که مَجازْ کدومْ شورهْ یا تَل؟
کَمْ عَقْلْ (نادون) چه دُونّه سخنْ کدُومْ کَم و پر؟
کَرْ چه دُونّه که بلبلْ سروُنه یا لَلْ؟
منْ دُومّه که سخنْ کی راسْته یا وَلْ
منْ دُومّهْ مجٰازِ آدمْ شورهْ یٰا تَلْ
مَنْ دُومّه سخنْ کُدومْ کَمه، کدوم پرْ
حَرُوم بَخردنْ شیرینْ هَسّهْ، حَلالْ تَلْ
که می‌داند که سخن چه کسی راست یا ناراست است؟ / چه کسی می‌داند که طبع کدام آدم شور است یا تلخ؟
کم عقل (نادان) چه می‌داند که کدام سخن بسیار است و کدام کم است؟ / اگر چه می‌داند که بلبل می‌سراید یا پشّه
من می‌دانم سخن چه کسی راست و چه کسی ناراست است / من می‌دانم که مزاج، کدام شور و کدام تلخ است
من می‌دانم کدام سخن کم و کدام زیاد است / خوردن حرام شیرین و حلال تلخ است
***
امیر گنه: مه سُورهْ قدْ، دال بییِهْ دالْ
رستمْ عشقِ خنهْ دَکتْ زالْ بَییِه زالْ
مَجنونْ صفتْ صحرا مَجمّه سالْ در سالْ
لمالم دلْ دارمه وُ زبُونْ بییِه لالْ
حَمْزه‌یِ ریکٰا سُورهْ قَدْ، نارنجِ خالْ
تَسْبهْ دَستْ هائیتْ، دارنه هَمٰالِنّی بالْ
اگر‌ای دَنی، دُونی تُو عاشقِ حالْ
شُو تا بِه صوٰاحْ، گردنْ دگٰاردنّه بٰالْ
امیر می‌گوید: قد سرو من، دال شد، دال / رستم به خانه‌ی عشق افتاد، زال شد، زال
سال در سال مانند مجنون در بیابان می‌گردم / دل لبریز از درد دارم و زبانم لال شده است
پسر حمزه، سروقد و خال نارنجی / تسبیح به دست گرفته و آستین را بالا زده است
اگر‌ای دنیا، حال عاشق را بدانی / شب تا سحر گردنش برگشته به روی بازو (بالین) است
***
دُونا اُونِهْ که مَجْنِهْ زَمونه‌یِ چَمْ
نٰادوُنْ اونه که خِرْنِه زَمُونه‌یِ غَمْ
دلْ غَمْ نَخِرْ تُو، اینه زَمُونِه‌یِ چَمْ
بارِ هِجْرِهْ که قامِتِ چَرْخْ بُونِهْ خَمْ
آرزو دارمه تَنْ به ته تَنْ دپیچِمْ
زَوُونْ به دِهُونْ، لُو به لُو هامکیچِمْ
امیر گِنِهْ: من ته حُسْنِ وَرْ بُوریجِمْ
ته مشکینْ کَمِنْدْرِهْ شه گِرْدِنْ دَپیچِمْ
دانا آن‌کس است که به روال زمانه گذران می‌کند / نادان آن‌کس است که غم زمانه را می‌خورد
ای دل غم مخور، عادت و روش زمانه اینگونه است / از بار هجران است که قامت چرخ زمان خم می‌شود
آرزو دارم که تن به تن گُلم بپیچم. /زبان را به زبان و لب را به لب آشنا کنم
امیر می‌گوید: من برای زیبایی تو بریان شوم / و کمند مشکین تو را به گردن خود بپیچم
***
امیر گنه: اینْ شهررِهْ چه کارْ بسازِمْ
ناکَردِه چَل رِهْ چٰارِهْ، ناچارْ بسازِمْ
گاهی به دِریو، گَهْ به کنارْبسازِمْ
اَلْقصّهْ به جُورِ روزگارْ بسازِمْ
گاهی سَرِ زِلْفْ، گَهْ به زُنّارْ بِسازِمْ
گاهی سَرخوش وُ گَهْ به خُمارْ بسازِمْ
گاهی به گِلْ وُ گِه به گِلزارْ بسازِمْ
گاهی به رقیبْ، گه به نگار بسازِمْ
امیر می‌گوید: در این شهر به چه کاری بسازم / چاره‌ی چرخ روزگار را نکردم، ناچار [باید] بسازم
گاهی در دریا و گاهی در کرانه به‌سر می‌برم / مختصر، [باید] با سختی و جور روزگار مدارا کنم
[باید] گاهی با سر زلف نگار و گاه با زنّار مدارا کنم / گاه شاداب و سرخوش و گاه با دردسر مدارا کنم
گاهی باگل و گاهی با گُل‌زار می‌سازم / گاهی با رقیب و گاهی با نگار می‌سازم
***
بُرو شووُ روز با هم جدا نووئیمْ
اَندی شوُ و روزْ اِنِهْ که ما نووئیمْ
در بندِ غَمِ بُورْدِهْ دنیا نووئیمْ
اَمروزرِهْ خِشْ‌دار، بلکه فردا نووئیمْ
به باغ ارچه گِلْ خِشْ نما نووئیمْ
غنیمِتِهْ خارِ کسِ پا نووئیمْ
اگر هیچ‌کس دَرْدِ دوا نووئیمْ
بارِ محنت وُ رنجُ و بلا نووئیمْ
بیا شب و روز از هم جدا نباشیم
بسیار شب و روز آید که ما نباشیم
در بند غم دنیای رفته نباشیم
امروز را خوش بگذران، بلکه فردا نباشیم
به باغ اگر که گل خوش‌نما نباشیم
غنیمت است که خاری به پا نباشیم
اگر برای درد کسی دوا نباشیم
بار محنت و رنج و بلا نباشیم
***
امروز تو منه شاه و من ته درویشم
خارْ بُو دَکِفهْ آتشْ، ته ور بَورْیشِمْ
اتّا آرزو منزلْ هاکرد به هُوشِمْ
روزی وِنهْ ته چیرهْ‌رِهْ تاشُواشِمْ
کَمُونْ برفهْ، نَرگسهْ چِشْ، مه دِلِ شَمْ
اُویِ زندگی که بَوِتِنِهْ به عالِمْ
ته بُوِرْهْ کَمِنْ، مه درد وُ غَمْ کِنِهْ کَمْ
نئیرِهْ تنه چالِهْ جنافهْ‌رِهْ نَمْ
امروز تو شاه منی و من درویش تو هستم / خار باشد و (خوب است) آتش دربگیرد، برای تو در آن بریان می‌شوم
یک آرزو در هوش من جای گرفته است / روزی باید تا شبان‌گاه روی تو را نگاه کنم
ای کمان ابرو، چشم نرگسین، وای شمع دل من! /ای آب زندگانی که گفته‌اند در جهان
کمند بور تو، از درد و غم من می‌کاهد / (آرزو می‌کنم) فرورفتگی زنخ تو نمناک نشود (یعنی اشک از چشمانت نریزد، غمگین نشوی)
***
هادَه دَمْ‌رِهْ مه دَمْ که نَمونِسْ مه دَمْ
یکدم خُودهٰا پِرْسْ که بَدِنْ دارمه بیٰ دَمْ
عیسی دَمِهْ ته دَمْ گَرْ به خاکْ دَمی دَمْ
بِدَمْ مِرْدِهْ‌رِهْ دَمْ، که دَمْ آورِهْ دَمْ
دَرْمِهْ کِشتی آسٰا به گردابِ ته غَمْ
اَیْ وایِ مِرادْ! کی بئیتی به مه چَمْ
بِهِشْتْ جِهْ جِدابَیْمِهْ به سونِ آدِمْ
مالّمِهْ‌رُو به خاکْ، دَرْدَ نُووُنه مه کَمْ
دم خود را به من بدم، که نفس برایم نمانده / یک لحظه از خود بپرس که بدنی بی‌جان (نفس) دارم
دم تو عیسایی است، اگر یکدم به خاک بدمی / دم خود را به من مرده بدم که دم، دم می‌آورد
مانند کشتی در گرداب غم تو گرفتارم /ای باد مراد! کی به سوی من می‌وزی؟
مانند «آدم» از بهشت جدا شوم / روی به خاک می‌سایم ولی دردم نمی‌کاهد
***
رامْ بَوییهْ آهو که مه جٰا کِرْدِهْ رَمْ
رَمْ خردِهْ آهورِهْ، چُونْ بَئیرهْ آدِمْ؟
اگر که فلک یاری کِنِهْ یکی دَمْ،
اَزخِمِّ کَمِنْ، دوُست‌رِهْ بیُورمْ شه چَمْ
تا که سِخِنِ آدِمْ بَشْنُؤئه آدِمْ
نَبٰادٰا مِرِهْ شه نظرْ هٰا کِنی کَمْ
تا که قطره‌یِ اُو به دریو نُوزنّه نَمْ
حَیفْ بُو که تنه نظرْ مه جا بَوِّهْ کَمْ
آهویی که از من رمیده بود رام شد / آدمی آهوی رمیده را چگونه به چنگ می‌آورد؟
اگر که فلک یک دم یاری کند / دوست را با خمّ کمند به‌سوی خود می‌آورم (می‌کشم)
تا آن‌زمان که آدم سخن آدم را می‌شنود / مبادا مرا از نظر کم کنی!
تا که قطره‌ای آب در دریا نم می‌زند / ستم است که نظر خود را از من بکاهی
***
ایْ بُورِهْ سوارْ! چَمْ بَزویی منه چَمْ
بَسونِ آهو رَمْ بکردی مجه رَمْ
اندمْ حالْپِرسُونْ که نیشتْ بوئِمْ راهِ دَمْ
دَراوُنْ راهِ سَرْ، دوستْ‌رِهْ بِیُورِمْ شه چَمْ
کَیْ بُو بوینمْ غَمْ به دِلْ مه بَوِّه کَمْ
دوستِ نَدییِنْ، دیده نَمُونِسْ مه نَمْ
اون یارْ که مه جٰا جِدا نَیْیهْ یکی دَمْ
اِسٰا مَرْدِمِ گفتهْ مه جٰابَیْتِهْ رَمْ
ای سوار بر اسب سرخ! از سوی من منحرف شده‌ای / مانند آهو از من رم کرده‌ای، رم
آندم که برای احوالپرسی در سر راه نشسته باشم، / [می خواهم] در سر آن راه، دوست را به سوی خود بیاورم
کی شود که دوست را ببینم و غم از دلم بکاهد / به سبب ندیدن دوست، اشک دیده‌ام خشک شده است
آن یار که یکدم از من جدا نمی‌ماند / اکنون به گفته‌ی مردم از من رمیده است
***
الهی فلَک! سُو نَکنی به عٰالِمْ
وَلَهْ چَلْ به ته چَمْ نگرده یکی دَمْ
سی سالْ و نه سُو بِلِنْ بوّه منه چَمْ
فلک بَرِسِهْ، گِرْد بزنه یکی دَمْ
سی سٰال، دَئیمه، سی سالُ اَیی دَوُونِمْ
سازهْ دَستْ هائیتْ من دشت وُ کوهْ‌رِهْ رُوبمْ
نصیحتْ یارونْ من شماره بَوُوئِمْ
این دَرْ دَرْ آمُو، اونْ دَرْ وِنِه مِنْ شوئِمْ
الهی‌ای فلک! روشن و با رونق نشوی به گیتی / چرخ کج‌رفتار یک آن به مراد تو نگردد
سی سال باید درخشندگی به مراد من گردد / به فلک که رسید، به اندازه یک آن بگردد
سی سال زیستم، اگر باز هم سی سال بمانم / جاروب به دست گرفته، دشت و کوه را (زیر پای تو) می‌رویم
یاران به شما اندرزی می‌گویم: / «از این در آمدم، از آن در باید بروم»
***
الهی تِرِهْ فَرخُندهْ فالْ بوینم
دایمْ منْ تره بختُ و اقبال بوینم
تره صد و بیست نوروز سال بوینم
سرخه گل پیونْ، دیمْ‌ره ته آلْ بوینم
الهی تنه دَشمن‌ره لٰال بوینم
بد گوره تنه، من پایمالْ بوینم
بدخواه‌ره غم‌خونه‌ی ملال بوینم
تره سی هزار عید و نو سالْ بوینم
الهی، تو را فرخنده‌فال ببینم / همواره تو را با بخت و اقبال ببینم
[الهی] تو را صد و بیست نوروز سالانه ببینم / مانند گل سرخ، رخساره‌ات را گُل‌گون ببینم
الهی دشمن تو را لال ببینم / بدگوی تو را، من پایمال ببینم
بدخواه تو را در غم‌خانه‌ی ملال ببینم / تو را در سی هزار جشن و سال نو ببینم
***
منْ سُوته چَچی‌رِه چنِّ زنی به تارِمْ؟
انّه زنی که من کَلْهینِ بِوٰارِمْ
اگر تُو بَکِتْ یارِ دیگرْ من دارِمْ
گبر وُ اَرْمنی بُوئِمْ، خِدایی نارِمْ
دَکِتْمِهْ غَمْ‌خُونه یادْ آمُو جانانِمْ
دَرْ بُوِرْدِهْ هَمونْ غَمْ که دِلْ بی لَمالَم
کَمُونْ ابروُ، کانِ نمِکْ، مه دِلْ شَمْ!
نَدمّه تنه میرِهْ تِمُومِ عٰالِمْ
من هیزم نیم‌سوخته را، تا چند به اجاق می‌کوبی؟ / آن‌قدر می‌کوبی که خاکستر از من ببارد
اگر به جز تو یار دیگری داشته باشم / گبر و ارمنی باشم و خدایی نداشته باشم
خانه‌ی غم فرو افتادم، جانانم به یادم آمد / همان غم که در دلم انباشته بود، تهی شد (بیرون رفت)
ای ابروکمان،ای کان نمک وای شمع فروزان دل من! / موی تو را به عالمی نمی‌فروشم
***
شاهِ سَرْحدِّ هند و ختا و چین بُومْ،
شاهِ تُرکستونْ، روم و فرنگْ زمین بُومْ،
شاهِ گِلِه باغِ اِرَم گلچینْ بُومْ،
سکندر صفتْ، شاهِ همه زمین بُومْ،
گر شیرمَرْدی، افراسیاب چینْ بُومْ،
گَر دُونِشْمَندی، اَفْلاتُونِ حکیمْ بُومْ،
به دستْ، رستم وُ دِلْ‌گودرزْ، تنْ گُرگین بُومْ،
اوُنْ مَحَلْ تنه بنده‌یِ کمترینْ بُومْ
[اگر] شاه سرحدّ هند و ختا و چین بشوم (باشم)، / [اگر] شاه ترکستان، روم، و فرنگستان بشوم (باشم)،
[اگر] گلچین گلستان شاه ارم شوم (باشم)، / مانند اسکندر، پادشاه تمام روی زمین بشوم (باشم)،
اگر شیرمردی چون افراسیاب شوم (باشم)، / اگر دانش‌مندی چون افلاتون حکیم شوم (باشم)،
اگر به نیروی بازوی رستم، دل چون گودرز و تن چون گرگین شوم (باشم)، / در آن هنگام بنده‌ی کمترین تو می‌شوم
***
واخْ که دِلْ‌رِهْ کارها کرده یارِ پَیْغُومْ!
آهْ که تو ندایی بنده‌یِ دِلِ کُومْ!
آخْ که نَخِتِمهْ دوستِ کشْ یکی شُومْ!
واخْ که گِذِر باز دَرْ بُورْدِهْ‌ای مه دُومْ!
شه دِلْ‌رِهْ کُوترْ کِرْدْمِهْ رسیمه ته دُومْ
تا دونه بَچینّه، دَکِفِهْ تنه دُومْ
صّیٰادِ کُهِنْ نیشته به ته تیسا دُومْ
هیچکِسْ نِنِهْ که دُوم نَکِفِهْ اَوّلْ گُومْ
وای که پیام تو به دلم کارگر شد! / آه که کام دل بنده را ندادی!
آوخ که شبی در آغوش یار نیارمیدم! / وای که باز گذار باز، از دامم رها شد!
شکارگر کهنه‌کار، به دام خالی تو افتاده (نشسته) است / کسی نمی‌آید که در همان گام نخستین گرفتار دام تو نشود
جاذبه‌ی دام عشق تو آن‌قدر نیرومند است که حتی صیاد کهنه‌کار هم، در همان وهله‌ی نخست گرفتار آن می‌شود. یعنی کسی نمی‌تواند در برخورد نخست اسیر دام بلای عشق تو نشود.
***
گِتی که تنه یارْمِهْ همیشکْ ته بُومْ
تنه دشمنِ دَرْ نَهَلِمْ یکی گُومْ
دَمی دوستْ نِئی وُ دشمنْ بی اَندی تُومْ
آخرْ هدایی مه دشمنِ دِلِ کُومْ
نرسمّه بمیرم کَسْ نَئیره مه نُومْ،
یکْ لحظه (اتّا دقیقه) به خاک، مه تنْ نئیره آرُومْ،
فردا خاکِ سَرْ بَوینِنْ مه همکارُومْ
یکی چِشْ‌رِهْ خونْ اِنِهْ، یکی‌رِهْ بارُومْ
گفتی که یار تو و همیشه از آن توام / و یک گام به درگاه دشمن نمی‌گذارم
یک دم دوست من نشدی، و این همه وقت دشمن من بودی / و عاقبت کام دل دشمنم را روا ساختی
می‌ترسم که بمیرم و کسی نامی از من نبرد، / و یک آن (یک دقیقه) تن من در خاک آرام نگیرد.
فردای مرگم، هم‌کاران بر سر خاکم می‌بینند / که از یک دیده‌ام خون و از دیگری باران اشک روان است
***
یاربْ بوینمْ دولتْ‌رِهْ منْ به ته کُومْ
ته روشنهْ روزْ هرگز نَوِّهْ رنگِ شُومْ
اونْ زَبُونْ لالْ بوکه بدیئیره ته نومْ
ته دشمن تهی‌دستْ دَکِفِهْ بلا دُومْ
تو شاهِ خجیرونی، خجیره ته نُومْ
اِنشالّٰا فلک وُ چلْ بگردهْ ته کُومْ
تو رستم زال‌رِه آوری (بیاری) به شه دوم
تنه دشمنون پاک دکفن به ته دوم
یارب، دولت را من به کام تو ببینم / آرزومندم که روز روشن تو هرگز شب تار نشود
لال شود زبانی که نام تو را به بدی یاد کند / آرزومندم که دشمنت با تهی‌دستی به دام بلا افتد
تو شاه خوبانی و نام تو نیکوست / خدا بخواهد که چرخ و فلک به کام تو دور بزند
تو رستم زال را به دام خود بیاوری / دشمنانت همگی به دام تو گرفتار شوند
***
سیم و زَرْرِهْ وارِنْ به چَلِ چَمُو چُونْ
وَهْمِنْ دستْ درازی هَکِرْدِهْ به ایروُنْ
زرّینْ سپر، دیمه بَزِه تا به سامونْ
چنونکه جوی ویهاره ماهِ تابُونْ
ای رویِ مییونْ چادرْ بزونه ایرونْ
خرگاه بَزِهْ هر گوشه هزارْ دلیروُنْ
ای که اُزبکْ شه تیغْ‌رِهْ درآرِه کٰالُونْ
تا وَهْمنْ نییِهْ، اوُ نَوِرِهْ به تالُونْ
از چرخ چموش، سیم و زر فرو می‌ریزد / بهمن به کشور ایران دست درازی کرده است
خورشید را دیدم، که تا سامان (مرز ایران) تابیده است / چنان‌که جویبار موسم بهار را، ماه تابان بتابد
باز که ازبک تیغ از نیام خویش بدر آورد / تا بهمن، آب‌رود را به تاراج و یغما نبرد
ازبک تیغ از نیام درمی‌آورد و اوضاع را پریشان می‌کند.
***
بهاریه
ویهارْ درآموُ، عالمْ بوّییه روشِنْ
به کوه و صحرا، لالهْ رنگارنگْ جُوشِنْ
زمینْ اطلسِ سبزه رنگْ دارْنِهْ پُوشِنْ
مُنَقّشْ چه دیبا وُ شکوفه هُوشِنْ
چمن گِل خندونهْ، غنچهْ دَرْپُوشِنْ
بِلْبِلْ به هزارْ نغمه نوا خَروُشِنْ
زنّار دَوِسْتْ عابد و سَبْحه فِروُشِنْ
زاهدْ زهد و تقویٰ بِهِشْتْ، بادِهْ نُوشِنْ
بهار آمد، جهان گردید رخشان
ز لاله کوه و صحرا (هامون) گشت الوان
زمین از سبز اطلس، جامه بر تن
شکوفه ریخت چون دیبا به دامن
چمن خندان، چو گل‌ها غنچه‌پوش است
به صدها نغمه، بلبل در خروش است
در این هنگامه عابد بست زنّار
همانگه سبحه را بفروخت ناچار
رها بنمود زاهد زهد و پرهیز
بنوشد باده و می‌جای آن نیز
«م.م. روجا»
***
کِجِهْ تا کِجِهْ گِرْدِنُ و بوئه سٰامون؟
مه دِدَستْ به دوُستِ گردنْ تا به دامُونْ
پیغوم که ته جا رسیمه روزگارونْ
تو شه خِشْ قراری، منْ ندارمه آروُنْ
اونکه پَرْدِهْ‌گاهْ، هرگز نیامو بیرونْ،
اونکه اَفْتُو، هرگز ندییه وِنِهْ سُونْ،
اَمْرُوزْ به رسوایی هرستا به مَیْدونْ
یارونْ مَحْشَرِ روزهْ اَمْروُزْ به گیلُونْ
از کجا تا به کجای گردن محبوب مرز و سامان باشد؟ / باید دو دستم به گردن دوست تا به دامان قرار گیرد
روزگارانی که من برایت پیام می‌فرستادم / تو خوش قرار و آرام بودی، من آرام ندارم
آن‌کس که هرگز از پرده‌گاه بیرون نمی‌آمد، / آن‌کس که هرگز خورشید ماننده‌ی وی ندیده بود،
امروز به رسوایی در میدان عمومی ایستاده است / یاران! امروز در گیلان روز رستاخیز برپا شده است
***
امیر گنه: سینه لَهَبْ دارمه بارونْ!
مَیْلِ شربتِ دوستِ لَبْ دارمه یارونْ!
راهِ سببْ‌سازی، سببْ دارمه یارونْ!
دستْ بئیته دوستْ‌ره طلبْ دارمه یارونْ!
کس نداره این‌حالْ که شَبْ دارمه یارونْ!
سوزمِّهْ تنه تَشْ و تَبْ دارمه یارونْ!
منْ که ساغِر می‌طلبْ دارمه یارونْ!
خونابه به دِلْ تا به لبْ دارمه یارونْ!
امیر می‌گوید: سینه‌ی سوزان دارم‌ای یاران! / میل شربت لب دوست دارم،ای یاران!
ای یاران برای برقراری پیوند گسسته‌ی دوست، وسیله‌ای دارم که دست‌آویزی است برای آشتی و به‌هم رسیدن.
کسی حال مرا ندارد (نداشته باشد) که من در شب دارم،ای یاران! / از آتش عشق تو می‌سوزم و تب دارم‌ای یاران!
من که خواهان ساغر می‌هستم،ای یاران! / خونابه به دل تا به لب دارم،ای یاران!
***
زینْگٰالِهْ دِلْ دارمه من،ای یارِهْ دارون!
کَمین کرده شه یارره بدامه تالُون
یارون و یرارونْ، همه یاره دارون!
یار با منْ جِدا بییّه ندارمه آرون
دَیْ بُوِرْدِهْ فِردا فِردائه، امروزْ شه دون!
بسیارْ رخشْ بِلَنْگّسِهْ، این کهنه میدون
سکندر نمونِسِّهْ، تَخْتِ فریدون
دَنی‌ره بفا نییه، اِسٰا تو بدون!
دلی سوخته چون زغال دارم،ای یارداران! / یاری را که کمین کرده بودم، به تاراج دادم
باران، برادران، وای همه یارداران! / یار از من جدا شد، آرام ندارم
دی رفت و فردا فرداست، امروز را از آن خود بدان / بسی رخش در این میدان کهنه لنگیده است
اسکندر و اورنگ فریدون برجای نمانده است / گیتی را وفایی نیست، اکنون تو بر این آگاه باش!
***
نورِ دِچِشْ مه قبله‌یِ دین و ایمون!
ته واسّرْ سرگردونِمِهْ، ندارمه سامون
مره پرسنْ کی بکرد ته دِلْ‌رِهْ اینسون؟
گمّه گوهِر سنگِهْ دِلِ بی‌ایمون
ایدوستِ دل آزارِ خلّافه پیمون!
جوابْ چی گنی، ناحقّْ بریتی مه خون؟
فردا عرصاتِ روز بئیرم دامون
ته عِشق خیال کَتْمِهْ بئیمه مجنون
ای نور دو چشم وای قبله دین و ایمان من! / برای تو سرگردانم و سروسامانی ندارم
اگر از من بپرسند چه کسی دل تو را اینگونه کرد؟ / در پاسخ می‌گویم: گوهر سنگ‌دل بی‌ایمان
ای دوستِ دل‌آزارِ بسیار پیمان‌شکن! / این‌که به‌ناحق خون مرا ریختی، پاسخ چه می‌گویی؟
فردای روز رستاخیز (در عرصات محشر) دامن تو را می‌گیرم / [که] در خیال عشق تو فروافتادم و مجنون شدم
***
هندیمه مَسّه تُرک‌چشْ و سری من
قربون شُومّه ته قَدّره سر تا به پی من
ای گلْ دسته ته مهره ورزمْ تا کی من؟
به ملکِ عَدْمْ شُومّه در آرزی من
سی وار بَوتمهْ ته چیره خجیره زی من
عاشقِ ته چیرُومهْ سر تا به پی من
اونْ جان که یکی دارمه گر دارم سی من
هاکرد بَووُنم، مَسّه چشِ فدی من
غلام (هندوی) سر و چشم ترک‌مست هستم / فدای سر تا پای قامت تو می‌شوم
ای دسته‌ی گل! تاکی به تو مهر بورزم؟ / در آرزوی تو، به دیار عدم می‌روم
بارها گفتم: روی تو برایم زیباست / من سر تا به پا، عاشق چهره‌ی تو هستم
جانی که دارم اگر چندین (سی) برابر می‌داشتم / فدای چشم مست تو می‌کردم
***
کٰاشکی نهشْت بومْ شه پا این کُهنه دیرْ من
بسی دست و پا کردمهْ چه نَرّه شیر من
نَر پَلنگْ پیُون خنه بساتمه دیرْ من
اسا وسّه ته پلی بوینم خیرْ من
اُونمَحَلْ دعَینْ داشتمه ندیمه خیرْ من
اسٰاعینک جیرْچی بوینم خیرْمن؟
به شه بیکسی خنه بساتْمه دیرْمن
هلاکه تنه پَلی ندیمه خیر من
کاشکی پا در این دیرکهن نمی‌گذاشتم / مانند شیر نر، بسیار دست و پاکردم
مانند پلنگ نر، در جای دور، کنام ساختم / اکنون که می‌بایست از تو خیر ببینم
آن‌گاه که دو چشم بینا داشتم خیری ندیدم / اکنون در زیر عینک چه چیزی ببینم؟
به‌سبب بیکسی خانه به‌دور از اغیار ساختم / هنوز (تاکنون) که از بر تو خیری ندیدم
***
تُرکِ مَسّ! به ته گردنْ بویمه آونْ
هَمُونْ رشته‌یِ آونْ بویمه پاونْ
چاه زَنَخْدُونْ، دلْ به ته جا بییه بَنْ
چنونکه ضحّاکْ، بندهْ (بنه) کوهِ دماونْ
ویسّه که جومه بَیْبُومْ تنه تَنْ
روزی دسّه‌وارْ، دوستِ سرسینه سٰاونْ
وَنوشه به باغِ ارَمْ هاونْ هاونْ
د وارنگِ منه دوستْ، به ساوَنْ ساوَنْ
ای ترک مست! به گردن تو آویخته شدم (آونگان شدم) / و به همان رشته‌ی آویخته، پای‌بند شدم
دل در چاه زنخدان تو گرفتار شد / آن‌گونه که ضحّاک، در کوه دماوند دربند است
بایستی که جامه می‌شدم و بر تن تو قرار می‌گرفتم / و روزی دو سه بار سرسینه‌ی دوست را می‌سائیدم (لمس می‌کردم).
بنفشه در باغ ارم آویزه آویزه (آویخته آویخته) است / دو بادرنگ دوست به ساییدن، ساییدنی است
***
یک حرفْ چلْ سوا، عالمْ ره نور بتاون
هشتْ دَرِ بهشتْ ره به حوری بداون
سه چلْ آسمونْ ره بی ستونْ بناون
چاهارْ انزوا با بلبلُونْ سراون
یک اَلفْ کلیدِ چله یا هزارن؟
سه چلْ سد و بیستْ، چه باقی بو به ته تن؟
هَشْتْ درِ بهشتْ دوستِ مزاجْ (معراج) بوئه من
اگر سرّ حقّ جویی، چهارْ در کارْ کنْ
یک حرف در چهل بامداد، جان‌را نور می‌تاباند / هشت در بهشت را به حوریان بخشیده‌اند
صد و بیست آسمان را بدون پایه و ستون بنا نهادند / در چهار انزوا با بلبلان می‌سرایند
یک «الف» کلید، چهل یا هزاران است؟ / سه چهل صد و بیست است، چه باقی‌مانده؟ تن تو
سرشت محبوب برای من به‌منزله‌ی هشت بهشت ابدی است، پس‌ای دوست من! اگر می‌خواهی که به سرّ حق پی ببری رعایت تحوّلات بدن چهار عنصری خود بکن که دگرگون شدنی هستند و بعد از صد و بیست سال به جهان دیگری خواهند شتافت.
***
دوستْ ره دیمه حَمّوم بَزه خنهْ آینْ
زلفْره دیمه که شه تکْ هائیته دارن
روجایِ شوآهنگْ که شه جا دیارن
اونها همه ته کوشْ ره دستْ هائیتْ دارن
مویِ سَرْ به ته چاه هارُوته تا بنْ
کافوری شَمعْ، وایِ ویهارْ، هاخنْ هٰاخنْ
مه دل راه دونشْ، خرد بَییِه پا بَنْ
پنج شصتْ‌ره بئیرْ، بیست و یک بونه، هاچنْ
دوست را دیدم که پس از گرمابه رفتن به خانه می‌آمد / زلفش را دیدم که در دهان گرفته بود
ستارگان شباهنگ که در جای خود نمایانند / آن‌ها همه کفش تو را بر سر و دست نگاه می‌دارند
موی سر تو از چاه هاروت (زنخدان) تا پائین را فرا گرفته / باد بهار و شمع کافوری آن را می‌لرزاند
دل من پای‌بند دانش و خرد شد / از پنج، شصت را بردار و یک می‌شود برچین (بساط را جمع کن)
***
امیر گنه: آسونْ نییه مَهرْ اَندوتنْ
تن ونهْ گرُو کردن وُ جانْ بَرُوتنْ
به آتشْ‌دلونْ ساتنْ، اندی که سوُتنْ
چاک نییه منه جُومه که بَشهْ دوتنْ
چاکِ سینه با رشته‌یِ جانْ بَدُوتنْ
ونهْ بَسُوتنْ، سر به کسی نَئوتنْ
درد نیه منه دلْ رهْ بَشهْ بَئوُتنْ
(قلندر) وارْ تَشْ دَکتْ ونه بَسُوتنْ
برگردان به شعر پارسی از م. م. روجا:
آسان نمی‌باشد دلا! مهر و وفا اندوختن
زیراک تن باید گرو بنهاد و جان بفروختن
با نار دل‌ها ساختن، آن‌قدر تا افروختن
آن‌گونه چاک جامه‌ام نبود که بتوان دوختن
باید که چاک سینه را با رشته‌ی جان دوختن
شاید نهفتن راز را هر چند باید سوختن
اندر دلم دردی بود باید دهان را دوختن
هم‌چون قلندر بایدم آتش فتادن سوختن
***
امیر گنه: «گِردهْ قمر» ته خسُوفنْ
اژدرْ به گِلْ سَرْ بَکشی کلافن
مژگونْ خنجرآسٰا بَکشی غلافنْ
پیوسته منه سوته دلْ ره شکافن
ندومّه کاین فتنه چییه،ای دلافن
به لافن تنه چشْ‌ها کرده بلا، فن
دوستِ عشقْ منهْ دلْ در اینگونه لافن
لافْ نزن که خوبونْ ره بفا، خلافن
امیر می‌گوید: گرد قمر (قمر گرد) تو در خسوف است / اژدر بر سر گل کلاف کشیده است
مژگان را خنجرآسا از نیام بیرون کشیدی / که پیوسته دل سوخته‌ی مرا می‌شکافد
نمی‌دانم که این فتنه برای چیست‌ای دل‌فریب؟ / چشم تو بر لاف و فریبندگی، بلا را هنر خود کرده است.
عشق دوست، دل مرا به فریب درافکنده است / لاف مزن‌ای دوست که خوبان را وفا خلاف است
***
چی ساجّمه با این‌همه تُو و تاتنْ
روزْ ره (به) کمینْ خُو، سخنْ ونهْ وٰاتنْ
خارِ مُژهْ، خینو به دیمْ تازه پاتن
دوستْ رها نکنه دامنْ تهْ، به خار اَنداتنْ
آسمونْ‌صفتْ اَنّه تَنْ مه بتٰاتنْ
ناکَسْ مَرْدمُونْ، مرْ بدینه، نَواتنْ
خینو ره خوشِ (خشه) دیده بوینینْ پاتن
خدْره گرفتارِ ناکسونْ نساتنْ
با این‌همه تکاپو (تب و تاب) چگونه به‌سر برم / و روزگار را به کدام خوی تو باید معرفی کنم (سخن بگویم)
اگر بار دیگر خار مژه خون بر چهره فرو ریزد / دوست دامن تو را با خارافکنی هم رها نمی‌کند
آسمان‌آسا، آن‌قدر تنم در تابش و لرزش است / زیرا مردمان ناکس مرا دیدند و دشنامم دادند
فرو ریختن خون را از دیده‌ی خود دیدن / به، که خود را گرفتار ناکسان نساختن
***
اُونوَختْ کٰاسْمون ره بیستونْ بساتن،
تا این خورِ نُورْ ره به دنیا انداتنْ،
اونْ بنا که آدمْ و حوّا بسٰاتنْ،
اُونْمار د خبنِ چشْ وٰاکردْ به منه تَنْ
اونْ مَحَلْ مره با خویشتن بَسوتنْ،
با چارْ عناصرْ، مرهْ به دورْ اندوتنْ
اندی کَسْ که ته نازکه تَنْ ره گُوتنْ،
چییِه ته خوبی که من خامّه بُئوُتنْ
آن‌گاه که آسمان را بدون ستون بنا کردند، / تا نور این خورشید را به جهان تاباندند (افکندند)،
در آن آغاز که آدم و حوّا را می‌آفریدند، / در آن هنگام دو چشم اشک‌بار خونین در پیکرم گشوده شد
در آن هنگام مرا با خویشتن سوزاندند، / و با ترکیب چهار آخشیجم مرا به‌دور افکندند
این‌همه مردم که از تازگی و ظرافت بدن تو سخن گفته‌اند، / خوبی تو چیست که من بخواهم (بتوانم) آن‌را بیان کنم
***
این شهرْ من غریبْمِه، تو غریبه سَوجنْ
شه د چشِ سوگَنْ که مرهْ نَسوجنْ
مردمْ دوستْ نواجنْ، دشمنو نره سوجن
ته دشمن نواجنّی و دوستْ‌ره سُوجنْ
ته واسِّرْ مجنْ دلْ درد وُ سینه روُجنْ
ته ورْ برْممْ، تَنْ کاهنْ، میونْ سُوجنْ
مرهْ ربابْ سونْ به هر آهنگ نواجن
دست زنّی مره، کنّی خشهْ واسِّرْ خنْ
در این شهر من غریبم و تو سوزاننده‌ی غریبی / سوگند به دو چشم خود که مرا مسوزانی
مردم دوست را می‌نوازند و دشمنان را می‌سوزانند / امّا، تو دشمن را می‌نوازی و دوست را می‌سوزانی
برای تو با دل درد و سینه‌ی سوزان و ریش به‌سر می‌برم / اگر از نزد تو برمم (دور بشوم) پیکرم می‌کاهد، و میانم می‌سوزد
مرا چون ساز رباب، به هر آهنگی می‌نوازند / تو مرا دست می‌زنی و برای خود می‌خندی
برگردان به شعر پارسی:
غریب شهر منم، تو غریب سوزانی
قسم به نرگس چشمت، مرا مسوزانی
همه به دوست نوازند و دشمنان سوزند
تو دشمنان بنوازی و دوست سوزانی
ز بهر تست دلم زار و سینه آتش‌ناک
تن از فراق تو کاهد، درونه سوزانی
رباب‌وار نوازی مرا به هر آهنگ
سپس به عُنف برانی و خویش خندانی
«م.م. روجا»
***
خوبونْ به گلُو، گردْ مشکْ ره بَریتنْ
یا آیینه‌یِ دیمْ نقشها بگیتنْ
یا عَنبره که آوردنْ از راهْ ریتنْ
یا تقلیدْ به ماه کرده، گلاله بیتنْ
بس فَتْنوئه باقی، د نرگسْ انگیتن
ته چاچی کَمونْ، هر د گوشه بَئیتنْ
تا شه د بلاره به تفاقْ دپیتن
پشته پشته کشته به هر گوشه ریتنْ
خوبان (زیبایان) به گلاب گَرد مشک ریخته‌اند / یا روی آیینه را نقشها و نگارها گرفته‌اند
یا عنبر است که از راه آورده و افشانده است / یا به ماه تقلید کرده‌اند و گلاله بیخته‌اند
بسیاری از فتنه‌ی برانگیخته دو نرگس تو باقی است / هر دو گوشه‌ی چاچی کمان تو، آن‌ها را فرا گرفته‌اند
تا تو دو بلای خود را به اتفاق (باهم) پیچیده‌ای / پشته، پشته، کشته به هر گوشه‌ای فرو ریخته‌اند
***
استادْ بنهْ روزْ که من تَنْ ره گلْ گیتنْ
کَمْ آمُو اُویِ غَمْ ره سَرْچشمه ریتنْ
اندی تومْ که اُویِ مرغْ ره تَلهْ گیتنْ
خارجْ نییه بی‌سوز و گدازْ دپیتنْ
نه باسْ اندی بُو که وَرنهْ مه مسکین تَنْ
به ته درد و غمْ جا نمونسّهْ مه تَنْ
لازمْ بَییهْ با دوستْ غمْ و درد ره گوتنْ
غَرْبالهْ منه زیله نَشئهْ دُوتنْ
استاد که در روز نخست گل وجودم را می‌سرشت / آب غم از سرچشمه برای ریختن بدان، کم می‌آمد
به طول مدتی که می‌شود مرغ آبی را به دام انداخت / پیچیدن (از درد) و گریختن از تله بی‌سوز و گداز نیست
یأس و حرمان تو آن‌قدر است که از وجود من می‌کاهد (تنم را می‌برد) / از درد و غم تو در تن من جایی سالم نمانده است
بایسته بود که با دوست غم و درد را درمیان گذاشتن، / این‌که سینه‌ی من مانند غربال است که آن را نمی‌توان دوخت
***
ته چیرهْ بدی، خورْ به جهانْ و ریتنْ
مونگْ با ته دعوا داشته، دیمْ شه دَپیتنْ
ته بُوره خنا وٰابَورْدْ، واشْ انگیتنْ
آهُو بخردهْ، مِشک رهْ شه نافه ریتنْ
اونْ مَحَلْ که شیرِ تره باز بگیتنْ
عالمْ همه جٰا بویِ بفا دَ پیتنْ
آهو به ختا زلفْ وُ گیسو ره دیتن (دیین)
شَرْمندهْ بَئی مِشکْ به خطا بَریتنْ
خورشید چون چهره‌ی تو را دید از جهان گریخت / ماه با تو درگیری داشت، روی خود را پوشاند
بوی تو را باد به شهر ختا برد و بر گیاه گسترد / آهو، آن گیاه را خورد و مشک به نافه‌ی خود فرو ریخت
در آن هنگام که شیر تو را باز می‌گرفتند / در همه جای جهان بوی وفا پیچیده بود
آهو که در دیار ختا زلف و گیسوی تو را دید / شرمنده شد از این‌که مشک خود را به خطا ریخت (افشاند)
***
اونْ، مار (محل) که عین ره زیر دال کشیین،
ماه و مشتری ره به خیال کشیین،
تا صورتگرون نقشِ خیال کشیین،
ایی به سر قمر، هلال کشیین،
دوست یک الف ره به دال کشیین،
د جیم و یکی میم ره خیال کشیین،
دوست مییون خط ره به دال کشیین،
ایزد بکت کی تونه این حال کشیین.
آن‌گاه که عین را به زیر دال می‌کشیدند / ماه و مشتری را تخیّلی (خیال‌انگیز) می‌کشیدند
آن‌گاه که نگارگران نقش خیال‌انگیز تو را می‌کشیدند / و باز هم بر بالای قمر هلالی می‌کشیدند
آن‌گاه که الف دوست را به دو دال می‌کشیدند، / دو جیم و یک میم را به خیال می‌کشیدند.
خط میان دوست را به دال می‌کشیدند / جز خداوند چه کسی می‌توانست به این کیفیت بکشد؟
***
اَمیر گنه: تا تُخم خلق پاشنْدیین
این شربت (شَروتِ) مِرِه اُوندَمْ بچاشندیین
اُون مَحَلْ که عشقِ تش ره واشندیین
مره به هَمُونْ آتش دپاشندیین
اوندم که منه کارره کلاشندیین
او بیاردنْ، غَمْ مایه بچاشندیین
خوبکرده وی نمکْپلاشندییت (بپاشندیین)
دستِ فلک، خون دل پلاشندیین (بپاشندیین)
امیر می‌گوید: تا تخم آفریدگان را می‌پاشیدند / درآندم این شربت را به من چشانیدند
آن‌گاه که آتش عشق را می‌افروختند / مرا به همان آتش افکندند
آن دم که کار (قالب) مرا می‌ریختند / آب آوردند و مایه‌ی غمم چشانیدند
او (محبوب) به نمک پاشیدن زخمم خوی گرفته است / و به دست سرنوشت، خون دل پاشیدن را
***
من دوّمه که عشق، خطّ جفا کشیین
نازنین نتومّه غم و دردره چیین
ته بدی، عشقْ غَمْ‌رِهْ غَمِ سَرْ بنّیین
ته ویله و مه زیله ره فرق پرنیین
هرجا که نگاه شونه نشینه شیین
هرچیز که هوس وینه، نَوِنِهْ دیینْ
خوبون جهون تا هَسّنِهْ ته جائیینْ
چش‌رِهْ دوندی، دیم ره مه جانپشیین
من می‌دانم که عشق (مجازی) خط جفا می‌کشد /ای نازنین! نمی‌توانم غم و درد را برچینم (تحمل کنم)
تو دیدی (آگاهی) که عشق، غم را بر روی غم می‌نهد / فریاد تو و ناله‌ی مرا چندان فرقی نیست
هر جا که دیده سیر می‌کند، نمی‌توان بدانجا رفت / هرچیز که هوس می‌گراید، نباید به دیدارش رفت
نیکان جهان تا زنده هستند به سوی تو می‌آیند / اگر چشم را می‌بندی، روی را از من مپوشان
***
شَمَرْ رهْ دیمهْ سوجنْ، فرعونْ و ریجنْ
دَفْ رهْ دیمه با چنگ و تنبورْ کمیجن
وارنگْ بٰا پیازْ اوُخرنْ، مِهْرْ اندیجنْ
نَرْگسْ به فراقِ دِ چشْ ته، وریجنْ
سنْبلْ دیمه که با سرخه گل آمیجنْ
زنگی دیمه که سرخه گلِ سَرْ ریجنْ
صدفْ دیمه که با دُرّ یک‌جا دریجنْ
شه سوته دل رهْ دیمه که آتش پیچنْ
شمر را می‌دیدم که می‌سوزانند و فرعون را بریان می‌کنند / دف را می‌دیدم که با چنگ و تنبور با هم می‌نوازند
بادرنگ و پیاز با هم آب می‌خورند و مهر می‌اندوزند / نرگس از فراق دو چشم تو بریان می‌شود
سنبل را می‌دیدم که با گل سرخ آمیزش می‌کند / زنگی را می‌دیدم که بر سر گل سرخ ریخته است
صدف را می‌دیدم که با دُرّ در یک‌جا ریخته است / دل سوخته‌ام را می‌دیدم که در آتش به خود می‌پیچد
***
دونّی که چشِ سِرْمهْ، چی وَرهْ توشنْ
اونطورْ که مردمْ ته دستْ جهْ، سییوپوشن
دور نییه که یار قدیم ره فروشن
راسته هر که ره بنده نوینه، روشن
آیینه به ته صفت بدیمه روشن
سی زنجیر زلف ره بیُورْمه سرهوشن
امیر گنه: سی داغ به منه دل جوشن
اونروزْ مشکْ فاش بونه هر جا که بروشن
تو می‌دانی که چشم سرکه کشیده‌ی تو چگونه توش و توان را می‌برد / آن‌گونه که همه از دست تو سیاه‌پوش هستند (سیاه می‌پوشند)
بعید نیست که یار قدیم را بفروشند / زیرا راست است هر کس که بنده‌اش بایسته نباشد، می‌فروشد
آیینه را چون صفت تو روشن و شفّاف دیدم / سی زنجیر زلف (سلسله‌ی موی) را بیاور و بر سرم بیفشان
امیر می‌گوید: بسی داغ تو در دلم می‌جوشد / بوی مشک در هر جایی که بفروشند، در همان روز آشکار می‌شود
***
کیون بندگی، کین بیورد خنه واچین
ندیمه همتای ته که بو در ماچین
دینگنن به خاک مه سر و چینن هاچین
ز من ته ورجه نتومّه شه دل‌ره واچین
بورم یمن تا بلکه بورم تا به چین
اندی شهر بورم تا که نوینم ته کین
سوا که در اینی، ابرو ره زنّی چین
دل خد دنّی و کس ندارنه ته دین
طبیعت بندگی کینه به‌بار آورد و خانمان ویران ساخت / در ماچین هم کسی را همتای تو نمی‌یابم (نمی بینم)
اگر به خاکم بسپارند و سرم را لحد بچینند / من نمی‌توانم از تو دل برکنم (برگیرم)
به یمن بروم بلکه از آنجا تا چین بروم / آن‌قدر دور بروم تا کینه‌ورزی تو را نبینم (حسّ نکنم)
بامداد که از خانه بیرون می‌آیی گره بر ابرو می‌افکنی / به خود دل می‌دهی، کسی به کیش تو نیست (آیین تو را ندارد)
***
دوست نامسلمون دارنه کافر دین
بیجرم و گناه رسّنه چین و ماچین
چین چین جه گل سر هشّنی هزار چین
ز بهای هر چین، چین و ختا و ماچین
دویمه چین و ندیمه ته زلف چین
ته زلف یکی چین، به ز چین و ماچین
اندی که بنّونی دامن شه گرد هاچین
پری ته بلا کته و حور بلاچین
دوست نامسلمانم کافرکیش شده است (دین کافر دارد) / بیجرم و گناه مرا به چین و ماچین می‌فرستد
با چین و شکن زلف، هزار چین بر روی گل خود ریخته‌ای / بهای هر چین و شکن، برابر چین و ختا و ماچین است
در چین بوم و شکن زلف تو را ندیدم / هر (یک) از چین و شکن زلف تو بهتر ز چین و ماچین است
آن‌قدر که می‌توانی دامن را به گرداگرد خود بپیچ / پری گرفتار بلای تو شد و حور بلاچین (بلاگردان) توست
***
بیچون گتْمهْ، بیچونْ گتمهْ، بیچون!
امروز به منه خنه بییهْ منه جُون
زمّه سینه ره چاک که نَشُونه مه جونْ
ز قالبْ بَمونسْ بیجونْ، از بوردنِ جُونْ
هر وخت که تره جون گتمه، گَتی جونْ
اُونور من گمّه جونْ که تویی بوّی جُونْ
شه دل‌ره به ته دل دَوْسْ، جون‌ره ته جون
هرکس که نییه ته‌دینْ، وی جُون کَنّه جُونْ!
می‌گفتم‌ای خدای بی‌همتا،ای خدای بی‌همتا وای خدا جان! / امروز جان (جانان) من به خانه‌ی من بیاید
سینه‌ام را پاره می‌کنم که جان من نرود / از رفتن جان، قالب بی‌جان برایم مانده است
هر گاه که من تو را جان خطاب می‌کردم، تو هم می‌گفتی جان! / برای این تو را «جان» می‌گفتم که تو هم بگویی «جان»
دل را به دل تو و جان را به جان تو بسته‌ام / هر کس که به کیش تو نباشد (نگراید) جان می‌کند، جان!
***
تَرْسونْ، لَرْزونْ، ته مهرورزمْ، مه چشمِ سو!
بی‌چارهْ بی‌چارهْ دِمّهْ دِلْ‌رِهْ با تو
تو غریبه دُوستی، مَنْ نَدوُمِهْ تِه خو
ز تَرْسِمّهْ تِرِهْ دِلْ بَرِنْجِهْ یکی رو
ناعاشِقِمه ته چیرِهْ‌وُ نٰا به تِهْ خو
ناعاشقِ قَدّوبالامه (که اُون) دارنی تو
عَیشی بیامو نَظِرْته جٰا یکی رو
هَمونْ نَظِرْ کَشْتُومِهْ، مِهْ چِشْمِ سو!
ای نور چشم من! ترسان و لرزان به تو مهر می‌ورزم / ناگزیر و ناچار دل خویش را به تو می‌دهم
تو بی‌گانه دوستی، من منش تو را نمی‌دانم / می‌ترسم که روزی دل تو رنجه شود
نه عاشق چهره‌ی توام و نه خواهان خوی تو / و نه عاشق قد و بالایی هستم که تو داری
روزی نظرم به تو افتاد و عیشی به من روی آورد /ای نور چشم من! کشته‌ی همان نظر هستم
***
خُور طَبْعِش‌وُ بدر رَوّشُ و کیمیا خو!
کٰانِ حیا بِهْ چِشْم بفا گیتی سو
اونْته عَرقِهْ، آهویِ نافْ کِنّهْ بو
ز تو اُونْ گِلی که بِلْبِلْ اسیرهْ ته بو
تهْ دیمْ شَمْ نییه که دَشْت‌وُ کوه وَری تو
وِنی رِهْ لَمالَمْ دَکِلٰاسِنّی ته بو
شیرین‌وُ زلیخا، دیگر لَیْلی‌وُ تو
مِنْ میرْمِهْ ته مِهْرْجِهْ، چی دشت‌وُ چی کو
ای خورشیدمنش،ای بدر کنش وای کیمیاخوری! /ای کان آزرم که از چشم (چشمه‌ی) وفا روشنایی می‌گرفتی
آن بوی عرق توست که چون نافه‌ی آهو پراکنده می‌شود / تو آن گلی هستی که بلبل گرفتار توست
روی تو شمع نیست که به دشت و کوه می‌بری / بینی‌ام را بوی تو انباشته است
شیرین و زلیخا، دیگر لیلی و تو / من از مهرورزی تو می‌میرم چه در دشت باشد و چه در کوه
***
امیر گنهْ: کی دَوْسه مَهْ چشِ سو؟
مه رُوشنه گیتی شُوی تارِهْ بی تو
هَمونْ اوّلهْ رُوزْ که بدیمهْ ته رو
ز دَوسّمهْ طمع که تره کَشْ اَئیرُو (هئیرو)
ته چیرهْ رهْ خو بَدیمهْ، مَسّه آهو!
هر روزه ذلیل وُ شُو هلاکمه بی تو
تا ته گلهْ وَلْگْ، بَنْده به ته مشکِ بو
سَحَرْ سامری جا کردهْ یاسمینْ‌رو
امیر می‌گوید: چه کسی روشنایی دیده‌ام را بسته است؟ / روزگار روشنم بی تو چون شب تار است
همان روز نخست که روزی تو را دیدم / آرزو (طمع) کردم که تو را در آغوش بگیرم
چهره‌ی تو را به خواب دیدم،ای آهوی مست و شنگول! / هر روزه زار و هر شب بی تو هلاکم
تا برگ گل تو به زلف مشک‌بوی تو بسته است / سحرگاه سامری روی یاسمن تو جای می‌گزیده است
***
خشْ بساته ته چیره ره داورهو
کم نکرده ته خوبی ره یک سر مو
ملائکْ به سیرْاِننه ته سر کو
ز خشْ سیر و صفا و صلواته ته کو
سَرْمَسّ و سؤالْ مشک و ابرو، مَهِ نو
چشْ نرگس و رُو شمسِ جهانْ تویی تو
ونی الف و هر دِلو کان لؤلؤ
دِهون غنچهْ رهْ مُونّهْ که سَرْ وا کردْ بو
داور هو چهره‌ی تو را زیبا ساخته است / [به اندازه‌ی] یک سر مو، زیبایی از وجود تو نکاسته است
فرشتگان به سر کوی تو به گشت و گذار می‌آیند / کوی تو خوش مکان سیر و صفا و جای نیایش و سپاس است
سر، مست و پیشانی مشکین و ابرویت ماه نو است / چشمت نرگسین و رویت چون آفتاب جهان‌تاب است
بینی چون الف کشیده و هر دو لبت کان گوهر است / دهانت مانند غنچه‌ای است که تازه شکفته باشد
***
امیر گنه: کان نمک، آدمی خوا
ته سیب ذقنْ ونهْ مدامْ کنمْ بُو
بیاض گردنْ تهْ خشهْ،ای پریرو
ز در وختِ خرام، نیک کنّی ناز و غازُو
آچّه (عاجه) دلِ سرْ مدامْ کنّی زری سو
آهو به ختا ورنه ته نافه‌یِ بو
تا گردش انجم، به [بو] افلاک روز و شو
نزائه هیچ مار فرزندْ به خوبیّ تو
امیر می‌گوید:ای کان نمک وای انسان‌روش! / همواره باید سیب زنخدان تو را بو کنم
گردن سپید تو زیباست،ای پری‌روی / به‌هنگام خرامیدن، ناز و غمزه‌ی نیکویی می‌کنی
روی دل سپید را همواره زرّینه و درخشان می‌کنی / آهو بوی نافه‌ی تو را به دیار ختا می‌برد
تا ستارگان در افلاک شب و روز در گردشند (می‌گردند) / مادر به نیکی و زیبایی تو فرزندی نزاییده است
***
تا منه تن به جیر لحد نپاهو،
تا گوشت بریزه، هسّکا جه جدا بو،
اون سبزه که مه خاک سر هو رستا بو،
ز اون سبزه که ته پا زدن ور خشکا بو،
اون بار که سرافیل صور به دمِ بِشتٰابو،
گوئن جمله خلق یک‌بارگی فنا بو،
دیگر بِدَمهْ مردهْ، چه زنده‌ها بو،
به قولِ خدا روز حساب و کتا بو،
تا کالبدم در زیر لحد نپوسد (پناه گیرد) / تا گوشتم بریزد و از استخوانم جدا شود
آن سبزه که بر سر خاکم بروید (قد علم کند)، / آن سبزه که با لگدکوبی تو خشک می‌شود،
آن‌گاه که اسرافیل دم به شیپور خود بنهد، / گویند که همه آفریدگان یک‌باره مرده‌اند،
دگر بار بدمد و چون مرده‌ها زنده شوند / به‌قول خداوند، روز حساب و کتاب خواهد بود
***
یا رب که تنه دولت بمونّه،ای بو
نور محمّد، دایم تنه سر سو بو
ولیّ خدا دایم تره سرور بو
ز ته پشت و پناه، یارب همیشه وی بو
ته دولت اون دولت نییه که کم بَوُو
ته شاهی اون شاهی نییه که غم بُوو
مره به در ایزد همین تما بو
ته پشت و پناه بزرگ‌وار خدا بو
یارب که دولت تو بماند و برقرار باشد / نور محمد همواره بر سرت بتابد
ولی خدا همواره سرور تو باشد (باد!!) / یارب، همیشه او پشت و پناه تو باشد (باد!!)
دولت تو آن دولتی نیست که کاسته شود / شاهی تو آن شاهی نیست که دچار غم شود
مرا به درگاه ایزد همین تمنّا (طمع) است، / [که] پشت و پناه تو خدای بزرگ‌وار باشد
***
الهی تره شاه مردون به یار بو
مصاحب و هم‌دم ته هشت و چهار بو
ته مأوا بهشت هشتمین گُل‌زار بو
ز حوضِ کوثرِ شربت، تره گوار بو
نوح عمر نهصد بیه، تره هزار بو
ته دشمن تهی‌دست و ذلیل و خوار بو!
تخت کامرونی به ته پای‌دار بو!
ته دشمن تهی‌دست و ذلیل و خوار بو!
الهی شاه مردان یار تو باد / هم‌سخن و هم‌دم تو هشت و چهار باد
هشتمین گُل‌زار بهشت جای‌گاه (پناه‌گاه) تو باد (باشد) / شربت حوض کوثر بر تو گوارا باد (باشد)
عمر نوح نهصد سال بود، عمر تو هزار سال باد / علی(ع) یاور، خداوند (شاه ایزد) یاور تو باد
تخت کام‌رانی بر تو پای‌دار باد! / دشمن تو تهی‌دست (نادار) و ذلیل و خوار باد!
***
اندی که خُوره، تهْ دلْ به مهْ کنار بو!
اَندی که خُور دَرْ بهْ، ته قلمْ بکار بو!
اشتر به قطار و زر تنه خروٰار بو!
ز انشالّا دولتْ به ته، همیشه یار بو!
چرخ و فلک گردشْ، تنه مدار بو!
ته دولت به بالا، به خرشید هم‌کار بو!
تا پشت ماهی، گو شو و روز سوار بو
تا اون روزْ به ظاهر، تنه گیر و دار بو!
تا آن‌گاه که خورشید برپاست، دل تو در کنار من باد (باشد)! / آن‌قدر که خورشید می‌دمد، خامه‌ی تو به کار (فرمانده) باد (باشد)!
اشتر به قطار و زر تو به خروار باد (باشد) / اگر خدا بخواهد، دولت و دارایی همواره یار تو باشد (باد)
گردش چرخ و فلک به گردش گاه تو بگردد! / دولت و مکنت تو در اوج آسمانها با خورشید هم‌کار باد!
تا گاوگردون، شب و روز بر پشت ماهی سوار است / تا آن‌روز گیر و دار تو، آشکارا باد!
***
تا گردشِ افلاک و چرخِ دوّار بو،
الهی تره هشت و چهار، به یار بو!
ته نوکر و چاکر، به هزار هزار بو!
ز تره دو هزار باز به وقت شکار بو!
تا سال و مه و مشتری ته هم‌کار بو،
ته دوست و ته رفعتْ به خُورِ قرار بو!
تا هفتمْ زمین، گو سَمَکْ ره سوار بو،
تا اون‌روز به ظاهر، تنه گیر و دار بو!
تا گردش آسمانها و چرخ گردنده برقرار باشد، / الهی هشت و چهار یار و پشتیبان تو باد!
نوکر و چاکر تو، هزارها باد! / تو را دو هزار باز به‌هنگام شکار باد!
تا سال و ماه و مشتری هم‌کار تو باشند، / دولت و رفعت تو هم‌قرین خورشید باد!
تا در هفتمین طبقه‌ی زمین‌گاو، سوار بر ماهی باشد، / تا آن روز، گیر و دار تو آشکار و هویدا باد!
***
سی وار مره جنگ کردی، منه خون‌کار تو
من ته ور بلا کَتْمهْ، گتی: هزار تو
خوشه دست و پاره‌ها کردی نگار تو
ز سییُو بکردی مه روز و روزگار تو
یک‌روز پیغوم برسی مه جان، د بار تو
دکارْ منه مهر و نئیر دیگر یار تو
مه دل به همون قول بَورْدی، قرار تو
آخر نکنّی کار ره منه کنار تو!
سی بار (بارها) با من ستیزه می‌کردی خون‌کار من تویی / من برای تو در بلاافتادم، می‌گفتی: هزار بار بیفت
دست و پای خویش را رنگین کردی (زینت دادی) / ولی روز و روزگار مرا سیاه کردی
ای جان من، یک‌روز دو بار برایم پیام فرستادی / مهر مرا به دل بکار و یار دیگر مگیر
دلم را به همان قول و قرار ربودی / آخر کار مرا به پایان نمی‌رسانی!
***
ویهار و ویهار و همه جا ویهاره
آقای جمعه یتّا، مزیّر چهاره
آقا گنه: این آیش تنه زوارهز
مزیّر گنه: آقا! مه سرچنّه خرواره
پئیز آقا گیر نه انجیلی لیفاره
مزیّر ورکسی پرّنه بینج کوپاره
شونه مرزِ سرْ، ونگْ کنّه شه خِداره
تیل بخرده لینگِ هسّکا دیاره
بهار و بهار و همه جا بهار است / ابوابجمع «آقا» یک سهم و از آن «مزدور» چهار است
«آقا» می‌گوید: این آیش مختصّ به توست / «مزدور» می‌گوید: آقا! سهم من چند خروار است؟
در پائیز (موسم بهره‌برداری) «آقا» چوب انجیلی را به دست می‌گیرد / «مزدور» کجکی از روی کوپه‌ی خرمن شالی می‌پَرَدْ. (فرار می‌کند)
مزدور بر روی مرزبندی کشت‌زار رفته، خدایش را به یاری می‌طلبد / [ای خدا] استخوان پای گل خورده‌ی من نمایان شده است
***
ته دولتْ خورْآسٰا، اسٰا تابَندوُئِهْ،
هزار گودرزْآسا، به ته درْبندوئِهْ،
تخت کامرونی به ته پایَندُوئِهْ،
ته دشمنْ اسیرِ غَمِهْ تا زِندوُئِهْ،
فَرِسْ که تنه زیرِ رونْ تازندوئِهْ،
هماوردْ تنه رستمهْ، تازندوئِهْ،
صد حاتمْ ته خوانِ کرمْ شَرمندوئِهْ
مردی بکن (هکن) که جوینده یابندوئِهْ،
اکنون دولت تو چون خورشید تابان است / هزار پهلوان چون گودرز، بنده‌ی درگاه تو هستند
تخت کام‌رانی برای تو پاینده است / دشمن تو اسیر اندوه است، تا که زنده است،
اسبی که به زیر ران تو می‌تازد / هماورد تو نیز چون رستم تازنده است
برگردان ابیات به نظم پارسی
اکنون که بود دولت تو تابنده
گودرز وشت، هزار باشد بنده
تا تخت مراد تو بود پاینده،
خصمت به غم است تا که باشد زنده
مرکب که بود به زیر ران تازنده،
همرزم تو نیز رستم تازنده
سد حاتم طی به خوان تو شرمنده،
مردی بنما که: یا بدی جوینده
«م. م. روجا»
در پیکره‌ی دیگر
کنون که دولت تو هم‌چو مهر تابنده است
هزار مرد چو گودرز، به درگهت بنده است
سریر کام‌روائیت تا که پاینده است،
به غم اسیر بود دشمن تو تا زنده است
به زیر ران تو تا مرکبی که تازنده است
که همنورد تو را پور زال تازنده است
بسی چو حاتم طایی، به خوانت شرمنده است
کرم نمای که جوینده نیز یابنده است
«م. م. روجا»
***
امیر گنه: مه دل‌بر به سون حوره
تن سوسنه، قد سوره، کلاله بوره
مره بدی دوست، گره نزن ابروره
گره به میون کی خشه ماه نو ره؟
هرچن که تو عاشق کِشی دارنی خوره
پامال نکن مه جان و نیازار مورره
مه دوست به خوردیم بپاته شه موره
من دروی بدیمه ظلمات ونورره
امیر می‌گوید: دل‌بر من مانند حور است / تن سوسن‌آسا، قد چون سرو و زلف بور (خرمایی) است
دوستا مرا که دیدی، گره بر ابرو میفکن / کی ماه تو را گره به میان خوش آیند است؟
هر چند که خوی عاشق‌کشی، پیشه کرده‌ای /ای جان من! مورچه‌ای را آزار مده و پایمال‌اش مکن!
دوست من به روی خورشیدوش خویش، زلف را افشانده است / من در آن، تیرگی و روشنایی را دیده‌ام
***
بالا سوره، دیم شمسه، سوال سهیله
چش مسته، ابرو قوسه، کلاله لیله
ته برفه کمون دایم مره به قیله
جان دارمه فدا کمّه، تره چی میله
دوست گله باغ گرد، زنگی خیله
این روشنه روز، مه ور به سون لیله
دِچش مه، ته عشق ور، هرگوشه سیله
دارمه نیمه جان، اونی تنه طفیله
بالاسرو، چهره خورشید و پیشانی سهیل است / چشم مست و ابروکمانی و زلف شب تار است
کمان ابروی تو همواره به قصد جان من است / جانی دارم و فدا می‌کنم، دیگر تو را چه خواهش است؟
دور گُل‌زار دوست، خیل زنگیان است / این روز روشن، برای من چون شب تار است
در هر گوشه‌ی دو چشم من سیل برای عشق تو روانست / نیمه جانی دارم که آنهم به طفیل توست
برگردان به نظم
قد سرو و، روی چون مه، پیشانیت سهیل است
چشم تو مست و ابرو چون ماه و زلف، لیل است
ابروی چون کمانت، اندر کمین جانم
جان را فدا کنم من، دیگر تو را چه میل است؟
برگرد گلستانت، انبوه خیل زنگیست
این روز بس درخشان، از بهر من چو لیل است
از دیده‌ها ز عشقت، هر گوشه سیل جاریست
باقیست نیمه جانی، آنهم تو را طفیل است
***
اونمار (اونبار) که خدا ته چش و چیر بساته
÷ شمس و قمر و زهره، تره نواته
حوری و پری بینه تنه مشاته
خدا هچّی ته چیره دریغ نساته
دوست لو یکی قَنّ و یکی نواته
یا اویی زمزم، یا چشمه‌ی حیاته
ایزد به تنه دیم گله باغ بساته
حوری و پری همه تنه تن ماته
آن‌گاه (آن بار) که خدا چشم و چهره‌ی تو را می‌ساخت / خورشید و ماه و زهره، تو را می‌نواختند (نوازش می‌کردند، ستایش می‌کردند)
حوری و پری آرایش‌گر تو بودند / خداوند هیچ چیزی را برای ساخت چهره‌ی تو دریغ نکرد
لبان دوست یکی مانند قند و یکی نبات‌آسا است / یا آب چشمه‌ی زمزم و یا چشمه‌ی آب زندگانی است
ایزد در چهره تو گلستان ایجاد کرده (چهره‌ی تو را چون گلستان ساخته) / حوری و پری همه نسبت به اندام تو مات و مبهوت‌اند
***
کی دیه ورف سر گُل‌گون آتش بوئه؟
÷ وَشِهْ آتش و ورف بوئه، او نووئه؟!
خط ره بنما، چیره ته ماه نوئه
حیرونمه که ربحون به تش چون بروئه؟!
عجب نووئه، مشک به ختا کس گوئه
ته یاسمین دلک ره هچّی نشوئه؟!
یا تازه گله باغ ره ونوشه روئه!
حیرونمه که سنبل به تش چون بروئه؟!
که دیده است که روی برف، آتش گُل‌گون باشد ؟ / و آتش شعله‌ور باشد و برف آب نشود؟!
خط را بنمای، چهره‌ی تو مانند ماه نو است / در شگفتم که ریحان چگونه در آتش می‌روید؟!
شگفتی نیست اگر کسی بگوید جای مشک در ختا است / در دلک (یا درون) یاسمین تو چیزی اثر نمی‌کند
[کسی ندید که] در گلستان تازه رسته، بنفشه بروید! / در شگفتم که سنبل چگونه در آتش می‌روید؟!
آن خطِ بر چهره نیست که تو ماه نویی / در شگفتم که ریحان چگونه بر روی خطّ می‌روید؟!
***
اساتنه قد، سور، دیم دیمِ تیهوئه
÷ دِ وارنگْ تنه کال و دْ چش سییوئه
اسٰا که دْ زلف یاسمنِ سَرْسوئه
اِسٰا پر کسِ دلْ به ته عشق گروئه
راه خضر تنه اون ظلماتِ اُوئه
هر دل که به ته عشق نرسه، سییوئه
ته کیچه سر، عاشق مردمِ کوکوئه
اون وخته منه روشنه روز سییوئه
اکنون که بالای تو سرو و رخسارت، رخسار تیهوست / [اکنون] که دو بادرنگ تو تازه رُسته و دو چشمانت مشکین است
اکنون که دو گیسویت بر روی یاسمن تو می‌ساید / اکنون دل پر کَسان در گرو عشق تو است
راه چشمه‌ی خضر، آن آب ظلمات است / هر دل که به عشق تو نرسد، سیه‌بخت است
در سر کوی تو، عاش مردمان «کوکو؟» می‌گویند / در آن هنگام است که روز روشن من، تیره و تار می‌شود
***
نازکْ بدِنِهْ مه دوسْ، نباته لُوئه
÷ طوطی سخنْ، هر نکته، حیاتِ اُوئه
ته یاسهْ منه روشنه روزْ سییوئه
ناصبر و قرار وُ آروم وُ نا خُوئهْ
چکّهْ چکّهْ زلفِ عرقْ یا گلوئهْ؟
یا اویِ حیٰاتِ چشمهْ، ته دلُوئهْ
دهّونْ که تنهْ چونْ حقّه‌یِ پرْ اُوئهْ
یا قُوتِ مه جا نهْ که ته پیشْ گروئهْ
دوست من نازک بدن و نباتین لب است / طوطی سخن و هر نکته‌اش آب زندگانی است
در آرزوی تو، روز روشنم چون شب تار است / نه شکیبایی و قرار و آرام و نه خواب دارم
چکّه چکّه‌ی زلف تو، عرق یا گلاب است؟ / یا دو لب تو، چشمه‌ی آب زندگانی ابدی است؟
و دهان تو که چون حقه‌ای پرآب است / یا غذای جان من است که در نزد تو به گرو است؟
***
لام و جیم و کاف رهْ مُشتری بسیارهْ
÷ کیجا سَرْگردُونْ بَکردی تهْ اِمارهْ
یعقوب‌صفت دیدْگونْ منهْ خینْ‌وارهْ
مرهْ یُوسفِ پیراهَنْ یادْگارهْ
حسن و حسین، هر دْ عَرْشِ گوش‌وارهْ
اَزْ دَسِّ فلکْ جُومهْ بَکرْدبونْ پارهْ
شاه دریاوار، ته کرم بیشمارهْ
کرم بکنْ که بَندهْ امیدْوٰارهْ
لام «ل» و جیم «ج» و کاف «ک» تو را خریدار بسیار است / دخترا! تو ما را سرگردان کردی
دیدگان من یعقوب‌وار خون می‌بارد / مرا پیراهن یوسف یادگار است
حسن و حسین، هر دو گوش‌واره‌ی عرشند / از دست فلک جامه خویش را چاک کرده اند
ای شاه! دریابار (دریاوار)، بخشش تو بی‌شمار است / کرم کن که بنده به تو امیدوار است
***
امیر گنه: عاشقمه یکی کیجاره
÷ کمون برفه و مسّه چشِ دْ تاره
حوری‌روش و نازمجش، ماه تا، ره
نمیرمه تنه یاسه عجایب کاره!
صد سال جبرییل سَیْر بکرد بو دْ نیارهْ
خدرهْ نشناسی، نشناخته شه خداره
یاد بئیته وی، بدیه شه استارهْ
هو خالق هسّه، بنده فرمونبرداره
امیر می‌گوید: عاشق دختری هستم / عاشق کمان ابرو و دو چشم خمارین اویم
حوری‌روش، نازرفتار و همتای ماه را عاشقم / اگر برای تو نمیرم کار شگفتی است!
اگر جبرییل صد سال (سال‌ها) جهان را سیر می‌کرد / و اگر خود را نمی‌شناخت، خدا را هم نمی‌شناخت
او از استاد خود آموخته بود / که پروردگار «هو» و بنده فرمانبردار وی است
***
اونوختْ که خدا بنا کرده دنیاره
÷ اوّلْ وی بساته آدمُ و حوّا ره
عرش و کرسی و لوح و پروینْ ستاره،
هرگزْ ندیمه ته صورتْ آدمزاره
محمّد که وی رونق هدا دنیاره
علی که پادشاهِ دُلدُلْ سواره
موسٰا که ونه عصا، اژدهٰا بقماره،
به دستِ فَلکْ، جومه بَکرْدنْ بونْ پاره
آن‌گاه که خدا دنیا را بنا می‌نهاد / نخست آدم و حوّا را آفرید
[سپس] عرش و کرسی و لوح و ستاره‌ی پروین را (آفرید) / [ولی] هرگز چهره‌ی آدمیزاده‌ای را به [زیبایی] تو ندیدم
محمد که جهان را رونق بخشد [با ریاست خود] / علی که پادشاه دلدل‌سوار است
موسٰا که عصایش اژدها را می‌درید / (همه) از دست فلک جامه‌ی خویش را دریدند
***
وَرْفِ لَختهْ وارنه، دوستْ گته ویهاره
÷ ای ورفِ سَرِ جا، همه جا دیاره
هر جا مشکه روش نیشته، عطّار بی‌کاره
مه وَرْ وَلگهْ ریز و تنه وَرْ ویهاره
مه تن بسوته، دلْ ز غمْ مه پر باره
صَدْ اشتر قطار کشی، تمومْره باره
یارونْ، برارونْ! کنین زمن کناره
ترسّمه عشقِ بَلْ بئیرهْ شماره
گلوله (لخته لخته)ی برف می‌بارد، دوستم می‌گوید فصل بهار است / باز از بالای جای‌گاه بر، همه جا نمایان است
هر جا که مشک فروش نشسته باشد، عطّار بی‌کار است / نزد (برای) من برگ‌ریزان (پائیز) و نزد (برای) تو بهار است
تن من سوخته و دل من پر از بار غم است / صد اشتر به قطار کشیده، بر همه بار غم انباشته است
یاران، برادران! از من دوری کنید (کنار بکشید) / می‌ترسم که شعله و شراره‌ی عشق من شما را فراگیرد
***
شیرین غمزه دوست سر کو خجیره
÷ با وی همزبونی، روبرو خجیره
هزار جیم و دالْ، حلقه‌ی مو خجیره
دَ چی عنبرین پلّه، به رو خجیره
به دور قمرْ، زنجیرِ مو خجیره
با صفحه‌ی گُل، مشکِ خودرو خجیره
سیمینْ ذقنْ ره خالِ هندو خجیره
مشکین خط و خالْ ره، رنگ وُ بو خجیره
بر سر کوی دوست، غمزه‌ی شیرین نیکوست / باوی همزبن شدن، در روبرویش نیکوست
هزار جیم و دالِ حلقه‌ی مویش زیباست / فروهشته شکن زلف عنبرین بر رویش زیباست
به دور چهره‌ی ماه‌وش او زنجیر مو زیباست / با صفحه‌ی گُل‌گون رخسار، مشک خودرو زیباست
برزنخ سیمین وی خال هندو زیباست / خط و خال مشکین را رنگ و بو زیباست
غمزه‌ی شیرین دوست، بر سر کویش نکوست
هم‌دمی، هم‌صحبتی، روی به رویش نکوست
پنج و دو صد جیم و دال، حلقه‌ی مویش نکوست
هشته شود عنبرین پلّه، به رویش نکوست
هاله‌ی دور قمر، سلسله مویش نکوست
مشک که خودرو بود، بر گل رویش نکوست
بر زنخ سیم‌فام، خال چو مویش نکوست
خال و خط مشک‌فام، رنگش و بویش نکوست
۲۰/۱۱/۱۳۴۶ م م روجا اسپهان.
***
بنیادِ سخنْ، نوم خدا خجیره
÷ نگارنده‌یِ ارض و سما خجیره
نُومِ مصطفی و مُرتضیٰ خجیره
دوازده امامْ، آل عبا خجیره
یا خضرِ نبی، ته مه‌لقا خجیره
دیدار مبارک بنما، خجیره
اَمشو همه‌یِ حاجتْ روا خجیره
مه حاجتهْ که «منْ ته فدا» خجیره
در آغاز سخن، نام خدا نیکو (زیبا) است / [نام] نگارگر زمین و آسمان نیکو (زیبا) است
نام مصطفی و مرتضیٰ نیکو (زیبا) است / [نام] دوازده امام و آل عبا نیکو (زیبا) است
ای خضر پیامبر! دیدار ماه‌وش تو نیکو (زیبا) است / دیدار خود را آشکار کن که نیکو (زیبا) است
امشب نیاز همه روا گردد نیکوست / نیاز من آن‌که «فدایت شوم» نیکو است
***
امیر گنه که پایِ چنار خجیره
÷ آوازِ قرآنْ، نومِ جبّارْ خجیره
چَهْ چَهِ بلبلْ، خویِ نپار خجیره
آوازِ قرآنْ، شام و نهارْ خجیره
نمازْ بَکردِنْ روزه‌دارْ خجیره
ایمونْ‌دارْ آدمِ کاروبار خجیره
عاشقْ‌ره مدامْ ناله‌ی زار خجیره
میونِ خجیرون، زلفه‌دار خجیره
امیر می‌گوید که: پای درخت چنار نیکوست / آواز (قرائت) قرآن در شام و نهار (شب و روز) نیکوست
چهچهْ هزار آوا و آرمیدن در نپار نیکوست / آواز (قرائت) قرآن در شب و روز نیکوست
نماز گزاردن روزه‌دار نیکوست / کاروبار آدم مؤمن نیکوست
عاشق را همواره ناله و زاری برازنده است / در میان‌زیبایان، آن‌که زلف دارد زیباست
***
سُورهْ جارْ، تنه وارنگِ بُو خجیره
÷ ته غنچهْ دهونِ گفت‌وگو خجیره
تنها نه همینْ ته خُلق و خُو خجیره،
نه سر تا به پا، مه چشمِ سو، خجیره
مشتری سؤالْ، تاقِ ابرو خجیره
به دشتِ ختا، خَیْلِ آهو خجیره
ته گلْ ورقِ سلسلهْ مو خجیره
ته باغِ بهشتِ رنگ و بو خجیره
ای سروستان! بوی بادرنگ تو نیکوست / گفت‌وگوی دهان غنچه‌ی تو نیکوست
تنها نه همین خلق و خوی تو زیباست، /ای نور چشم من! سر تا به پای تو زیباست
ای پیشانی مشتری، تاق ابرویت زیباست / در دشت ختا (چهره‌ی تو)، رمه‌ی آهو زیباست
بر روی چون برگ گل تو، زنجیر مو زیباست / رنگ و بوی باغ بهشت تو نیکوست
***
پرْچینْ بدیمه قُبّه گِل ریحون‌ره
÷ هَشتْ خالهْ نرگسْ‌ره داشْتمهْ اَرمُونْ ره
نکن بی‌رحمی و نئو«نا» امیرره
دْ خشْ تمنّا دارمه، هاده که دیره
فلک ره بَوینْ گردش چه جور و جیرهْ
اینْ کُهنهْ زَمُونهْ، شالْ به‌جایِ شیره
بد مزوئه مهْ طَبعْ وُ ندومّه چیره
انجیل به هنگومْ رسنه اسا که دیره
قُبّه‌ی گل ریحان را پُر چین و شکن دیدم / آرزوی دیدار هشت شاخه (باغ) نرگس (چشمان) را داشتم
بی‌رحمی مکن و به امیر «نه» مگو / … بده که دیر شده است
گردش فلک را ببین که چقدر فراز و نشیب دارد / در این زمانه‌ی کهن، شغال به جای شیر است
نمی‌دانم چرا مزاجم بدمزه و نامطبوع است / انجیر به‌هنگام خود می‌رسد (می‌پزد) اکنون که دیر شده است
***
خین شَمّهْ به شه دیده، مثال جوره
÷ رنگْ کنّهْ، گِل و سَنگِ سواده کوره
یا که شاهِ خوبون ایرون و توره
امیر کشته‌یِ دوسّهْ کمونْ هر سوره
لو شکّره یا شربته یا طهوره؟
یا اویِ حیاتِ اینْدلِ مهجوره
یا لَعْلِ بدخشونه، بلاقصوره
خراجِ خزانه‌یِ شَهِ فغفوره
از دیده‌ام مانند جویبار اشک خونین می‌ریزم / که گِل و سنگ سوادکوه را رنگین می‌کند (رنگ می‌زند)
یا که چون شاه خوبان ایران و توران است / امیر از هر کشته‌ی کمان ابروی دوست است
لب شکر است یا شربت و یا شراب طهور است؟ / یا آب زندگی جاودانه‌ی این دل دورافتاده است
یا لعل بدخشان است که درماندگی و سستی نمی‌پذیرد / [و یا برابر] خراج خزانه پادشاه چین است
***
تشْ دکَتْ منهْ دلْ صفتِ تَنُوره
÷ سُوزمهْ کُشتهْ آسا که خَط دارْنه، بُوره
کَیْ بُو بَوینمْ دوستْ که پریهْ، حوره
داغ، لخت وُ زمینْ سخت و سمٰا پرْ دوره
پیغوم بَورْ به مه دوستْکه ماه و هوره:
«تنه ندییِنْ، سوتهْ دلْ بی‌شعوره»
«دَکنمْ زَری لَشتْ، ته عَنبرِ موره»
«اندی بَکشمْ، تَرْکْ بکَنی دْ روره»
آتش به دلم افتاد و مانند تنور شعله می‌کشد / کشته‌آسا می‌سوزم، از این‌که خط بور و خرمایی دارد
کی می‌شود دوستم را که چون حور و پری است دیدار کنم / خون داغم لخته شد، زمین نیز دارای دشواری، آسمان هم بسیار دور است
به دوست مه پیکر و حوروش من پیام ببر: / «[بگو] به‌علت ندیدن تو، دل سوخته‌ی من بی‌درک و شعور شده است»
«زنجیر (کمند) زرّین به‌موی عنبرین تو می‌افکنم / و آن‌قدر آن را می‌کشم تا دورویی و دروغ را ترک کنی»
***
قرصِ مَه و کانِ صَدفْ یا بلوره؟
÷ پَؤی وَچهْ، آهویِ مَسْتْ یا که حوره؟
یا شَمع طرازِ تَجَلّیِ طوره
یا چشمه‌ی خورشید که سراسر نوره
بدن قاقم وسوسنه یا سموره
یا یاسَمنِ وَلگهْ که دارْنهْ بوره
یا اُویِ حیات و شربتِ طهوره
یکْ بوسه شفابَخشِ تنِ رنجوره
آیا یار من چهره‌ای مانند ماه درخشان و دندان و بدنش چون کان صدف و بلور شفاف و برّاق و لطیف است و یا پری‌زاده یا آهوی مست و دارای چشمان زیبای بهشتی است؟
یا شمع طراز و جلوه‌گر کوه طور است / یا چشمه‌ی خورشید است که سراسر وجودش نورانی و درخشان است
بدنش، قاقم، سوسن یا سمور است / با برگ گل یاسمن است که نکهت دارد
یا آب زندگانی و شربت پاک است / یک بوسه‌اش درمان‌گر تن رنجور است
***
بدیمه اَمرُو مَسّهْ چشْ، چیره حوره
÷ ندیمه هلاشهْ زندگی قصوره
صدف بئیتهْ شه شربت طهوره
برُو بَوینمْ ته زندگی چی جوره
دوستْ مشکْ و گلوْ شه کَمنْ ره بَشُوره
وی مشکهْ دْهُونْ دارنه، دَنّونْ بلوره
گرْدِ گله باغْ، صفْ بزه دیمه موره
چنونکه زُحَلْ بَئیرهْ مُونگِ نَورهْ
امروز خمارین چشمِ حوری چهره را دیدم / تاکنون قصوری در زندگی خود ندیدم
شربت طهور خود را در صدف نهاده بود / [گفتم] بیا ببینم که زندگی‌ات چگونه می‌گذرد
یارم با مشک و گلاب کمند زلف را می‌شوید / وی دهان مشک‌بو و دندان بلورین دارد
به گردِگلشن چهره‌اش، رده‌بندی زلفش را دیدم / آن‌چنان بود که زُحَلْ ماه نو را به دهان گرفته باشد
***
امیر گنه: مه یارْ مُحکَمْ بی قصوره
÷ خودْ حوره، ونه منزلْ وجا به نُوره
امرو بنواختْ بیمه، شه ماهِ نوره
عاج دیمِ سَرْ هشْنّیهْ شه موره
منْ بهشْتمهْ شه خور و مونگ نوره
شه آیینه روره، دْ چشمُونِ سوره
کَسْ ونهْ که مه پیغومْ بَوُوئه، اوره
«منْ نقره دَکرْدْ دارمهْ، ته یاسهْ، موره»
امیر می‌گوید: یار من، سخت دارای بی‌کم و کاستی است / خودش خوروش و جا و مکانش نورانی است
امروز ماه نو خود را نوازش دادم / که بر روی چهره‌ی عاج‌گون خود موها را فروهشته بود
من آن خورشیدروی ماه نو را جا گذاشتم / آن آیینه‌روی و نور دو چشمانم را
کسی باید که پیام مرا به او برساند و بگوید که: / «من موی خود را برای تو چون نقره سپید کرده‌ام»
***
بسی دلْ بَورْدْ ته چشمِ جادوُونهْ
÷ یَغْما کنّهْ ته مَسّهْ چشمُونْ ترکونه
امرو بنواختْ بیمه، شه ماهِ نوره
عاج دیمِ سَرْ هشْنّیهْ شه موره
منْ بهشْتمهْ شه خور و مونگ نوره
شه آیینه روره، دْ چشمُونِ سوره
کَسْ ونهْ که مه پیغومْ بَوُوئه، اوره
«منْ نقره دَکرْدْ دارمهْ، ته یاسهْ، موره»
چشم جادُوانه و افسون‌گر تو بسی دل ربوده است / چشمان مست تو ترکانه یغماگری می‌کند
عقل و دل و دین هر سه به‌سوی عشق تو می‌گراید / کافربچّه (کافرزاده) خانه‌ی دل و هستی را به غارت افکنده است
مانند کبک خرامان سر را به پیش افکنده راه می‌پیماید / پا را با ناز بالا می‌آورد و نرم نرمک گام برمی‌دارد و می‌رود
سی‌گونه (بسی) درد و رنجم را ابراز می‌کنم (می‌گویم) پاسخی نمی‌دهد /[بگو] گناهم چیست‌ای خوروش، تاکسی بداند
***
سَرخِه گلْ، غنچه‌ی تازه، خاله
÷ به دورِ قَمرْ، خَطْ عنبرینِ ماله
خراجِ یَمنْ تارِ هَر مُویِ خاله
دلْ مثلِ هَمونْ باغِ گلِ سرخْ آلهْ
تیرْ زَنهْ مرهْ تازهْ نرگسْ دْ خاله
دلْ مثلِ هَمونْ باغِ گلِ سرخْ آلهْ
اونْ زلفهْ که هزار چَم وُ خم، پرْخاله
منْ بازْگمّهْ (ناز کمّه) که مه گردنِ خَلخالهْ
بر سر گل سرخ، غنچه‌ی تازه‌ای رسته که خال است / به دور چهره‌ی ماه‌وش، اثر خط عنبرین هویداست
هر تار موی تو برابر خراج کشور یمن است / امیر است که شیدای و واله‌ی خط و خال تست
نرگس شاداب تو با تیر دوشاخه مرا می‌زند / دل من مانند همان چهره‌ی گُل‌فام تو (خونین) است
آن زلف تست که هزار چین و شکن دارد و پرشاخه است / من به خود می‌گویم (می‌نازم) که آن خلخال گردن من است
***
مه دوستْ به خجیری، بَدرهْ یا هلٰاله؟
÷ یا رُوشنهْ خورْتیجهْ که بی زوالهْ؟
مرهْ به تنهْ پیشْ یکْ اَندی سُو آلهْ
دُوستِ مهرهْ‌ورزی کُفرهْ یا حلالهْ؟
هَرْ دلْ که دوستِ عشقْ دَنیه مرْدالهْ
اونْ دلْ دلْ نیه، وی سَنگهْ یا سفٰالهْ
مرهْ به منهْ سُوتهْ دلْ اینْ خیالهْ
هَرْ مهرهْ که پاکْ وَرْزنیٰ ویْ حلالهْ
دوست من به‌زیبایی بدر است یا هلال است؟ / یا درخشش نیز خورشید تابان است که زوال ندارد؟
مرا در پیش‌گاه تو یک چندی پرسش است: / که آیا مهرورزی به دوست، کفر یا حلال است؟
در هر دلی که عشق دوست نباشد، مردار است / آن دل، دل نیست، بلکه چون سنگ یا سفال است
مرا در دل سوخته‌ام، این اندیشه و گمان است: / هر مهر (عشقی) را که به پاکی بورزی، حلال و رواست
برگردان به نظم
مطلوب من به خوبی، بدر است یا هلال است؟
یا چون خور درخشان، جاوید و بی‌زوال است؟
از حضرت تو‌ای دوست، یک‌چندم این سوآل است
«بر دوست مهرورزی، کفر است یا حلال است؟»
مردار باشد آن دل، کز عشق دوست عاریست
دل بی‌محبّت دوست، سنگست یا سفال است؟
با سوخته دل من، این‌گونه‌ام خیال است
مهری که پاک‌ورزی، آن مهر تو حلال است
«م. م. روجا»
***
امیر گنه: مه دوستْ بدرهْ یا هلاله؟
÷ یا سَرچشمه‌ی اُونهْ که بی‌زوالهْ؟
ته مشکینه می‌که عنبرینه خاله،
هَرْ حَلقهْ هزارْ جیم وُ هزارونْ داله
اُونْ تنه دیمْ دَرهْ، اُونْ چی مٰالهْ؟
نَدوّمهْ زلْفِ سیٰاهیهْ یا خاله؟
دِ وارنگْ که ته پیلهْ اسّائهْ کٰالهْ
بَپیسْتْ وی حَروُمْ، نپیسّهْ وی حلالهْ
امیر می‌گوید: چهره‌ی دوستم مانند بدر یا هلال است؟ / یا سرچشمه‌ی آب حیات است که زوال‌ناپذیر است؟
موی مشکین تو که هر تارش عنبرین است / هر حلقه‌اش هزار چین و هزاران شکن دارد
آن‌که در چهره‌ی تست، نشانه‌ی چیست؟ / نمی‌دانم سیاهی زلف است، یا خال مشکین؟
دو بادرنگ که روی سینه‌ات برپا هستند نارسند / پوسیده‌اش حرام و نپوسیده‌اش حلال است
برگردان به نظم:
گوید امیر: یارم بدر است یا هلال است؟
یا چشمه‌ی خروشان، جاوید و بی‌زوال است
هر تار زلف مشکین، خوش‌بوی و عنبرین است
هر حلقه‌اش هزاران جیم و هزار دال است
آن‌که به چهره‌ی تست، از چه اثر گرفتست؟
من این سیه ندانم زلفست یا که خال است؟
«م. م. روجا»
***
چی فتنوئه باته دْ نرگسْ انگیتهْ
÷ تنه دْ بلا با مَرْدمونْ دَپیتهْ
ته چاچی‌کَمونْ، هَرْ دْگوشه بَئیتهْ
پشتهْ پشتهْ کشتهْ هَرْ گوشهْ بَریتهْ
مَردمْ گننهْ مره که وی «دَویتهْ»
کَسْ دَوُوئهْ که عشقِ پیشْ پا نَپیتهْ؟
داری که ویشهْ اسّٰا و خالْ انگیتهْ
عِشِقْ ره عشْقْ کردهْ وُ خوشهْ تَنْ پیتهْ
چه فتنه است که با دو نرگس خود برانگیخته‌ای (برپا کرده‌ای) / دو بلای تو با مردمان درگیر شده‌اند (پیچیده‌اند)
کمان چاچی (ابروان) تو هر دو گوشه‌ی چهره‌ی تو را فرا گرفته / [و بر اثر آن] پشته پشته کُشته در هر گوشه فروافتاده است
مردم می‌گویند که او «دیوانه» است / آیا کسی هست که در پیش‌گاه عشق پای‌بند نشده باشد؟
درختی که در بیشه برپا شد و شاخه برآورد / به گیاه پیچک (عشقه) عشق ورزیده و آن‌را بر تنه‌ی خویش پیچیده است
***
جایِ دْوَرقْ، مشکِ تتار بئیته
÷ یا مه آههْ که گلْ رهْ غبٰارْ بئیته
زَنگیْ وَچهْ گُونْ، غافلهْ بارْ بئیته
زُحلْ سَرِ قَمرْ خشْ قرارْ بئیته
ته برفهْ کمُونْ که دیمْ کنارْ بئیته
یا آهوئه ملکِ زنگبارْ بئیته
پشتْ کردْ اُونْ دْکوهْ، ابرِ بهارْ بئیته
سیو کَمنْ به گردنْ قرارْ بئیته
جای دو برگ گل را مشک تتار گرفت / یا از آه من است که روی گل را غبار گرفت
زنگی بچگان بار و بنه بر آن نهادند / زحل (خسوف) بر سر قمر (چهره‌ی مهوش) نیکو قرار گرفته است
کمان ابروان تو بر گوشه‌های گونه‌ها قرار گرفته است / یا آهوست که ملک زنگبار را فرا گرفته است.
آن دو کوه در پشت قرار داده را ابر بهار گرفت / کمند مشکین بر روی گردن (شانه) قرار گرفت
***
اَمر دولتْ به تنه خنهْ تفاقْ بوییه
ته دْشمنُونْ ره کارْ به نفاقْ بوییه
آصْف صفتْ ته دَرْ اِرَم باغْ بوییه
عُطاردْ تنه خنه بُراقْ بوییه
تنه دشمنِ کارْ به فراقْ بوییه
حاتمْ سفرهْ دارِته اُتاقْ بوییه
وزْ به دَنی ته کرمْ طاقْ بَوییهْ
÷ سَرْآمدِ مَردمْ عراقْ بوییهْ
امروز بخشندگی تو در جهان یکتا و یگانه شده است / [و آن بخشندگی] سرآمد مردم عراق شده است
دارایی و دولت تو با خانه‌ات هم‌راه و یگانه شده است / کار دشمنان تو به پراکندگی و نفاق کشیده شده است
آصف‌آسا، درگاه تو چون درگاه باغ بهشت شده است / عطارد در خانه‌ی تو مانند بُراق شده است
کار دشمن تو به جدایی و پراکندگی کشیده شد / حاتم طایی سفره‌دار اتاق تو شده است
***
نَخْچیرْ ته شکار دَرْاُونْ خنهْ که بییه
÷ از بَهرِ نیازْ نخچیرْ خنهْ شییهْ
نَخْچیرْ نخٰاسّه اُونْخنه‌یِ وَرْ شییهْ
تا دَمِ صبٰاحْ آهِ فراقْ کشییهْ
ته سیٰمهْ بَدنِ خوبی کَسْ نَدییهْ
لا شریکِ لَهْ، وَهْ که چه تازْگییهْ
تا ته خَطّ به گردِ ماهِ هاله کشییهْ
پیشِ منهْ چشْ، روزهْ که شو بَوییهْ
نخجیر تو شکاری (آهویی) بود که در آن خانه بود / به انگیزه‌ی نیاز بدان نخجیرگاه می‌رفت
نخجیر نخواسته روی بدان خانه (شکارگاه) می‌رفت / [زیرا] تا بامداد پگاه آه فراق می‌کشید
مانند بدن سیمین تو را کسی ندیده است / همتایی ندارد، شگفتا که چه طراوت و تازگی دارد
تا زلف تو به دور خط ماه چهره‌ات هاله کشیده / [مانند] روز است که پیش چشم من چون شب شده است
***
امیر گنه: عاشق رهْ ملامت نییه
÷ عاشق ٰرهْ به عالمْ مجشْ راحتْ نییه
سینهْ هدفِ تیر و حمایتْ نییه
خِرِهْ سِتم سنگ و شکایتْ نییه
دوُنستمهْ ته لافْ ره محبّتْ نییه
دَرْ شُومّهْ منْ این شَهرْ که مُروّتْ نییه
مه دوستْ با رقیبْ نیشته قباحتْ نییه؟
مگرْ که انصافْ بالایِ طاعتْ نییه؟
امیر می‌گوید: عاشق را سرزنشی روا نیست / [زیرا] گذران وی در جهان هم‌راه با آسایش نیست
سینه‌اش (عاشق) هدف تیر است و پشتیبانی ندارد / سنگ ستم بدان می‌خورد و جای شکایت نیست
می‌دانستم که لاف زدن تو از روی مهرورزی نیست / از این شهر بیرون می‌روم که در آن مروّتی نیست
دوست من با رقیبم هم‌نشینی می‌کند، آیا زشت نیست؟ / «مگر انصاف بالاتر از طاعت نیست»؟
***
الف به بالا مُونندِ ته قَتْ (قد) نییه
÷ هارشیینِ تنه چیرهْ مرهْ حَتْ (حد) نییه
ته قَوسْ بَرفه‌یِ گُوشهْ تفٰاوتْ نییه
زَنّی صَدْ هزارْ تیر وُ مُروَتْ نییه
تو بَدونْ که ته نَویینْ طاقتْ نییه
یکْ لحظهْ مرهْ بی ته اقامتْ نییه
جُو شونه منه دیدهْ کم اَزْ شَتْ (شط) نییه
هَرْ دلْ رهْ عشقِ تیرْ دَرهْ راحتْ نییه
بالای الف، مانند بالای تو راست و رسا نیست / در دیدن روی تو برایم حدّی متصوّر نیست
گوشه‌های کمان ابروان تو را تفاوتی نیست / [با آن] به صدهزار تیرم می‌زنی امّا در تو مروّتی نیست
تو بدان که تاب ندیدن تو را ندارم / یکدم مرا بی‌تو شکیبایی و آرامی نیست
اشکم چون جویباری روان می‌شود که کم از شط نیست / هر دل که تیر عشق در آن باشد، آسایش ندارد
***
هزار و یکی نومِ که خداره بییه،
نُومِ بهترینْ شاهِ مَردونْ علیّه
هر کَسْ که علی‌ره به دلْ عاشقْ نییه
چشْ دارنه دْ تا ایلا وُ سُو دَنییه
نمازْ بکنْ که نمازْ تنه وَلیّه
نمازْگزارونِ دست‌گیر علیه
اونْ پلِ صراطْ که مویِ باریکیه
هزارْ بی‌نمازْ اُونْ پل ره یُورْ نَشییهْ
هزار و یک نام که برای خداوند بود، / بهترین [نام از آن] نام شاه مردان علی است
هر کس که علی را به دل عاشق نیست / دو چشم گشاده دارد ولی روشنی و بینایی ندارد
نماز بگزار که نماز ولی تو (در روز شمار) است / پشتیباان نمازگزاران (در آن‌روز) علی است
آن پل صراط به باریکی یک تار موی است / هزار بی‌نماز بدان سوی پل نرفته است
***
ته گرگرِ سینه که چه خارچیه
ته شاهینهْ چشْ مه کُشتنْ غَنیّهْ
آهووره، دْ شیروَچه ته کمینه
منْ عاشِقِ اُونْ زلفمهْ که مار کمینهْ
مرهْ گننهْ ته یارْ سیو هندینهْ
اَرْ سیو نیهْ زلفْ، مشکْ ره کارْدنینه
اسٰا مَرْدم مهرورزی دلْ نینه
سَرْ دارْمه دمّهْ راهِ سیو، همینه
گره‌ها پستان تو چه چیز خوبی است / چشم شاهین‌وار تو برای کشتنم کمر بسته است
ای آهوبرّه: دو شیربچه در کمین تواند / من عاشق آن زلف مارپیچی تو هستم
به من می‌گویند یار تو هندی سیاه است / [می‌گویم] اگر زلف سیاه نباشد، مشک به کار نمی‌آید
اکنون در مردم دل مهرورزی وجود ندارد / سری دارم که در راه آن سیاه می‌دهم آرزویم همین است
***
سٰاتْ بکردهْ مه دوست مونندِ قیر چیه؟
گردِ گلهْ باغْ، مشکْ و عَنبرْ چه چیه؟
هر کی وَلْگه ریزونْ، گل به دارْ بدییه،
وی دُوّنهْ که مه حالْ به کجهْ رَسیْهْ
پری وَچهْ، ته چیرهْ گِل مَچّیهْ
ته بالِ مرجونْ، داغْ ره مه دلْ دَچیهْ
تو شمع و مه تَن ته پَروانهْ دَجیهْ
پاکْ بَسُوتهْ ته داغ و نئوتی چیه؟
دوست من خود را مانند قیر (سیاه) آراسته برای چیست؟ / در گرداگرد باغ، مشک و عنبر برای چیست؟
هر کس که در موسم برگ‌ریزان، گل بر درخت دید، / می‌داند که حال من به کجا رسیده است
ای پری‌زاده، چهره‌ی تو همتای گل است / مرجان (گوهر) دست تو، داغ بر روی دلم چیده است
تو شمعی و وجود من پروانه‌ی جنون‌آسای تست / تنم به کلّی از داغ تو سوخت ولی نپرسیدی حالم چگونه است
***
یار دارمه یکی میون ونه قمچیه
هر کی اُونطور یارْ دارنهْ، ونهْ غَمْ چیه؟
بالا سُورسُون و میونْ تنه قمچیه
چون تو غم‌گذار (غم‌گسار) دارمه، منه غم چیه؟
هر کسْ که تنه باغِ گل ره بَچّیهْ،
ته وَرْ سَرْ نَدابُو، وی سَگِ مَچّیهْ
نَشکُفته گِلْ غَنچهْ، مه دلْ واریه
آرزوی مه دوستْ نَدوُمّه به چیه؟
یاری دارم که کمرش چون تازیانه باریک است / هر کس آن‌گونه یار داشته باشد، دیگر غم او چیست؟
یارا، بالایت سروآسا و کمرت چون تازیانه است / غم‌گساری چون تو دارم، غم من از چیست؟
هر کس که گل باغ تو را چیده باشد / اگر سر را (فدا) برای تو نداده باشد، همتای سگ است
غنچه‌ی گل نشکفته مانند دل من است / نمی‌دانم آرزوی دوست من به چه چیز است؟
***
دلْ دارمه یکی وشنْ وشنْ چچیه
مستهْ چشْ مه جه قَهرهْ، نَدوُمّه چیه؟!
ندومّه منه جرمُ و گناهْ چه چیه؟
دوستْ مره بهشْت و ناکَس ره بَچّیه
قَهر و غضَبْ و کینه شه دلْ دچیه
ته بَندوُمهْ، مه جرمُ وُ گناهْ چه چیه؟
قَهرْ بَکردهْ مه یارْ، با من اونطریه
وینگار کنه مه یارْ هر که ره بَدیه
دلی (دوستی) دارم که مانند هیزم نیم‌سوخته تابناک است / آن خمارین چشم نمی‌دانم چرا با من قهر است
نمی‌دانم جرم و گناه من چیست؟ / که دوست مرا رها کرد و ناکس را برگزیده است
قهر و غضب و کینه در دل خود انباشت / [ای دوست] بنده‌ی تو هستم، جرم و گناه من چیست؟
یارم با من قهر کرده و اینگونه رفتار می‌کند / هر کس را که می‌بیند از من گله می‌کند
***
ایْ مَستهْ که دیمْ ره دَرْ اینگو دریچه
هزارْعاشقِ خُونْ به اُونجه، دریجه
امیر گنه: مه سرخهْ گِلْ دَستیجهْ!
دیوْ ره نَرْسهْ سودا کنهْ پری جهْ
کاری نَکنْ که دلْ به ته جٰا برَنجهْ
کاری‌ها کنْ که دُوستْ به ته جا بغَنْجهْ
تو اُونْ پَری‌یی که دیوْ ته جه وریجهْ
روا نیهْ دیوْ سودا کنهْ پری جه
باز سرمست است که چهره از دریچه برون افکنده / خون هزار عاشق را در آنجا فروریخته
امیر می‌گوید:ای دسته‌ی گل سرخ من! / دیو را آن شایستگی نیست که با پری سودا کند
کاری مکن که دل از تو برنجد / کاری بکن که دوست با تو شادی کند
تو آن پریوشی که دیو از نزد تو می‌گریزد / روا نیست که دیو با پری سودا کند
***
سالْ اونْ خشه که بَشْکفهْ نوبهارته
ماهْ اونْ خشهْ که بلبلْ خونّه گلزارْته
روزْ اُونْ خشهْ که پَلی دْ کفمْ یارْته
شُو اُونْ خشهْ که شادْ بَوینمْ دیدارْته
حالْ اُونْ خشهْ که خشی بَوینم حالْ ته
وَخْتْ اُونْ خشهْ که هَر وارْ وینمْ جمالْ ته
ساعتْ اُونْ خشهْ سٰاکنْ بوئمْ کنارته
هَرْ لَحْظهْ شه مه جانْ ره کنمْ نثارْ ته
آن سالی نیکوست که نوبهار تو شکوفا شود / آن ماهی نیکوست که بلبل در گُل‌زار تو بخواند
آن‌روز برایم خوش است که در کنار یار قرار بگیرم / و آن شب بریم نیکوست که دیدار تو را شادمانه ببینم
حالم آن‌زمان خوش است که حال تو را خوش ببینم / و آن‌هنگام برایم خوش است که هر بار جمال تو را ببینم
آن ساعتی برایم خوش است که در کنار تو آرام گیرم / و هر لحظه جان خویش را نثار تو کنم
***
صُبح اُونْ خشه، چشْ ره نظرْبو به رُوتهْ
شامْ اُونْ خشه، پا گذرْ دارهْ به کوته
روزْ اُونْ خشه، که دیم‌ها کنم به سُوته
شُو خُونیه، جُزْ فکْر وُ خیالِ مُونه
لَیْلی وَشْ هَمُونی، دَرْ نَشومّه کوته
مره که بپا نیهْ زنجیرِ موته
گَرْدُونمْ نیهْ قَولُ و زبُونْ دْروته
اینهْ وَرْ چشْ کَشمْ خاکِ کُوتهْ
آن بامداد خوش است که چشم نظر به روی تو کند (باشد) / آن شام‌گاه خوش است که پا گذر به کوی تو کند
آن روز برایم خوش است که رو به سوی تو کنم / شب خواب ندارم، جز این که در فکر و خیال موی تو هستم
تو همان لیلی‌وشی هستی که از کوی تو بدر نمی‌روم / [با این‌که] مرا زنجیر موی توام بر پای نیست
اگر بدانم که گفتار و زبان تو، دروغ نیست / برای این، خاک کوی تو را سرمه‌ی چشمم می‌کنم
م م روجا
صبح آن نکوست، چون نظر افتد به روی تو
شام آن نکوست، گر گذر افتد به کوی تو
روز آن نکوست، چهره نمایم به‌سوی تو
شب خواب نیست، غیر تفکّر به‌موی تو
لیلی‌وشی و در نروم من ز کوی تو
پایم که نیست بسته به زنجیر موی تو
نبود دروغ ار سخن و گفت‌وگوی تو،
بر چشم سرمه می‌کشم از خاک کوی تو
***
تا ملیجهْ پرْ‌ها کردْ مشکینْ خطهاتهْ
بسی ترک و تازیکْ بَمرْدْبونْ براته
امیر گنه: تا مشکْ به گِلْ سَرْ پاته
صدْ شیرونِ نَرْ سَرْ هونیا نهْ پاتهْ
تا بیّه منهْ مهرهْ‌وَرزی بجاتهْ
دَرْمهْ بَندهْ آسٰا به جنٰافهْ چٰاتهْ
دیمْ سرخه گِل وَلگهْ پچا پچاته
چشْ وٰارْنهْ منهْ وارْشْ پیُونْ براتهْ
تا خط‌های مشکین، مورچه‌وار بنناگوش تو را انباشتند / بسی ترک و تاجیک (تات) برای تو جان داده‌اند
امیر می‌گوید: تا مشک به سر گل پاشیدی / صد شیران نر سر به پای تو نهاده‌اند
تا مهرورزی‌ام با تو برقرار شد / بنده‌وار در چاه زنخدان تو گرفتارم
چهره‌ات مانند برگ گل سرخ پامچال است / چشم من مانند باران برای تو اشک‌بار است
برگردان به نظم:
تا زلف مشک‌فامت بر چهره شد نمایان
بس ترک و تات جان داد، بهر تو جان جانان
گوید امیر: تا مشک، بر گل نمود افشان
صد نرّه شیر افکند، سر زیر پایت‌ای جان
تا مهرورزی من معطوف شد به سویت
افتاده‌ام رهی‌وار، در آن چَهِ زنخدان
روی تو سرخ هم‌چون، گل‌برگ باطراوت
چشم من اشک‌ریزان، بهر تو هم‌چو باران
***
اونوختْ که مرهْ شه خنه دوستْ انداته
ته بالْ مه سَرینْ بی، شُو و روز نواته
اسا دیگر جا، مهرْ به دلْ شهْ بپاته
بهِشْتِمهْ شه جان و سرْ ره به پاته
منهْ کچیکه یارکْ، مرهْ نواته
فلکْ صد هزارْ داغْ به دلْ هُو نیاته
سٰازْمّهْ زری کَوشکْ اندرینْ سراته
اُونْ روزْ سیُو بُو که نَوُو اُونجهْ جاته
دوست در آن هنگام که مرا به خانه‌ی خود افکندی (پذیرفتی) / بازوی تو بالش من بود و شب و روز نوازشم کردی
اکنون مهر خود را به دل دیگری افشاندی / [با آن‌که] من سر و جانم را به زیر پای تو نهادم
یار کوچولوی من، مرا نوازش می‌کرد / فلک (روزگار) صد هزار داغ بر دلم نهاد
در این سرای (یا در سرای تو) کوشک زرّین برایت می‌سازم / تیره باد آن روز که آن کاخ جای‌گاه تو نشود
***
امیر گنه: منْ تیرْ بَخردْ ته چشمُونه
زَخْمی ره دْخشْ وسّهْ تنه لبونه
لُو زمزمهْ، دَندونْ دُرّه ته دهُونه
ته دیمِ یکی خشْ ارْزنه دْجهُونه
به خَرجْ و خراجِ ملْکِ مازرُونه
هنْدِ باج و ایرون و دیگر تورونه
اندی شَرْ خورْ تاونهْ آسْمُونه
نه اِرْزه یکی گُوشه‌یِ ته چشُونه
امیر می‌گوید: من از چشمان تو تیر خورده‌ام / زخمی را دو بوسه از لبان تو می‌بایست
لب تو زمزم و دندان دهان تو دُرّ است / یک بوسه از رخ تو، به دو جهان می‌ارزد
(ارزش بوسه از تو) برابر هزینه و مالیات سرزمین مازندران است / و برابر باج هندوستان و ایران و توران است
آن اندازه از جهان را (تمام جهان) که خورشید می‌تابد / به گوشه‌ای از چشمان تو نمی‌ارزد
برگردان به نظم
گفتا امیر: خوردم، تیر از دو دیدگانت
داروی زخم باید بوسی دو از لبانت
لب زمزم است و دندان، دُرّ است در دهانت
حدّ دو گیتی ارزد، یک بوسه از رخانت
هر بوسه تو ارزد باج و خراج مازند
ایران و هند و توران، زان چهر مهربانت
زان راه دور خورشید کو نور می‌فشاند
بر گوشه‌ای نیرزد از نور دیدگانت
***
زنجیرْ به زنجیرْ، چَمْ به چَمْ دارْنه مُوته
هَرْ خَمْ صدْ هزارْ چَمْ بَنما به روُته
هَر کَسْ شَرْبِتِ عشقْ بَچشییِهْ رُوته،
منهْ سُونْ کَسْ نیه مَسْتِ اَلَسْتُ ته
سو آل مُونگهْ، مَسْته چشْ، قوسهْ اَبرُوته
دْ دیمْ خُوره، عالمْ ره تا وسّه سُوته
ایزدْ به تماشا اینهْ هَرْ دَمْ سُوته
عُطارِدْ ثنٰا خُونه هَرْ شُو تا رُوته
موی تو سلسله به سلسله و خم به خم دارد / و هر خم آن صد هزار چین و شکن بر روی تو نمایان کرد
هر کسی که شربت عشق روی تو را چشیده باشد / مانند من مست شربت عشق روز اَلَست تو نیست
پیشانی‌ات چون ماه (تابان)، چشمت خماری، ابرویت کمانی است / دو گونه‌ات خوروش است که به گیتی نور افشاندی
ایزد هر دم برای تماشا به‌سوی تو می‌آید / عُطارد هر شب تا به روز، ستایش‌گر تست
***
خشْ باختهْ شاهِ حَوشْ گوشهْ لارْته
نَترسیهْ اَزْ زخمِ سیُوئه مارْته
قَسمْ خرْمه نَقّاشِ نَقش و نگارْ ته
اُونْ حلقهْ حلقهْ زلفِ مشکینِ مارْته
امیر گنه: گُلشنْ ره امرُو گلزارْته
سه وُ گل وُ وارنْگ بَرْسیِهْ دارْته
اسٰا هَرْ طَرفْ عاشقْ اِسّا هزارْ ته
پَری‌وَشْ اسٰا هَسّهْ وَخْتِ شکارْته
شاه حبش به گوشه‌ی دشت لار تو خوش خوابیده / و از نیش زخم مار سیاه تو نترسیده است
به نقّاش (ایزد) نقش و نگار تو سوگند می‌خورم / و به آن حلقه‌حلقه گیسوی ماروش تو [سوگند می‌خورم]
امیر می‌گوید: امروز گلشن و گُل‌زار تویی / سیب و گل و بادرنگ تو، رسیده است
اکنون به هر سوی اندام وجود تو، عشّاق ایستاده‌اند /ای پری‌وش اکنون هنگام شکار کردن تست
برگردان به نظم
شاه حبش
قسم بدان نگارگر، به نقشه و نگار تو
به حلقه حلقه مُشک‌سا، به زلف هم‌چو مار تو
گفت امیر: این زمان، زیور گلشنم تویی
سیب و گل است و بادرنگ، پخته کنون به دار تو
هزار عاشق هر طرف، منتظر و کشیده صف
وقت، پری‌وشا بود مناسب شکار تو
غنوده خوش، گوشه‌ی دشت لار تو
واهمه چون نکرده از، زخم سیاه مار تو
***
امیر گنه: عاشقمهْ چشمِ کنارْته
دلْ بَخرْدهْ مه، تیرِ پیکٰانْ گذارته
مُدّتْ وَخْته که حَیرُونمه کار و بارْته
یکْ غَمزهْ هزارْ کَسْ بُونهْ جانْ‌سپارْ ته
دْعَنبرهْ به دُورِ رُخِ گُل‌عذار ته
«کُفرْ» گردِ «ایمون» بَکشیِهْ حصٰارْته
پرْتُومه که مه دلْ دَکْت چاهسارْ ته
گویا جانْ هدٰا چٰاهِ بنْ، انتظارْ ته
امیر می‌گوید: من عاشق گوشه‌ی چشم تو هستم / دلم در گذرگاه تو، پیکان تیر (آن چشم) خورده است
مدت زمانی است که از کار و بار تو در شگفتم / با یک کرشمه‌ی تو هزار کس جان می‌سپارند
دو گیسوی عنبرین تو به دور رخ گُل‌عذار تو قرار دارند / کفر «زلف» به دور ایمان «چهره» تو بارو کشیده است
خیلی وقت است که دل من به چاهسار (چاله‌ی زنخ) تو فروافتاده / گویا در ته آن چاه، به انتظار تو جان باخته است
برگردان به نظم
گفت امیر: عاشقم به گوشه‌ی خمار تو
تیر خدنگ خورده دل، در گذر گذار تو
دیرزمان به حیرتم از همه کار و بار تو
می‌شودی هزار کس، به غمزه جان‌سپار تو
دو عنبرت به دور رخ، آن رخ گُل‌عذار تو
کفر حصار زد به ایمان و به روزگار تو
دیرزمان فتاده دل، در ته چاهسار تو
در بن چاه گوئیا مرده در انتظار تو
***
چی شاهی رُوزبیهْ که منْمَتمهْ همراتهْ
نثارْ کردمهْ زلفْ رهْ پچاپچاته
احتیاجْ نیه مهْ جانهْ یارْ، اینهاته
بسیارْ خَریمهْ نازِ گرُونْبهٰا ته
بَکوشْتْ مرهْ مشکینْ کَمنْ تٰا به تٰا ته
بَکوشتهْ مرهْ مَسْته چشِ اَدا ته
صَدْ خُوبونْ شهْ سَرْ هُونیا ته به پٰاته
خوبی هَمینهْ، کَمْ نَوُوئه بَفاتهْ
چه روز بزرگ و شاهانه‌ای بود که به هم‌راه تو گام می‌زدم / و گل پامچال را نثار زلف تو می‌کردم
ای یار جانی من، اینها مورد نیاز تو نیست / ناز و غمزه‌ی تو را به بهای گزاف می‌خرم
کمند زلف تار به تار تو مرا کشته است / غمزه و ادای چشم مست تو مرا کشته است
ده‌ها نفر از خوبان سر به پای تو نهاده‌اند / خوبی همین است که وفای تو کاسته نشود
***
در نعت پیامبر اسلام (ص)
سین بِسْم اللهْ خَطِّ سَوادِ مُو، ته
قٰافِ وَ الْقُرآنْ بی‌شکْ اونْ خطْ ابروتهْ
اَلْحَقّ یایِ یاسینْبو کَمُونْ اَبرُوته
نه فَلکْ مُسلّطْ سَرِ مُشرِکُونْ ته
گَشْت کنُونْ، کنُونْ وینه بیایمْ کوته
دایمْ به تماشا وینه ایشمْ رُوته
سرتاسرِ گیتی ره بَتٰاوسْ سُوته
عالمْ هَمهْ قَیمتِ یک نیمه مُوته
(سین) بسم‌الله خط مشکین موی تست / قافِ «قرآن» بی‌تردید، همان خط ابروی تست
الحقّ یای «یاسین» کمان ابروی تست / نُه فلک بر سر مشرکان تو مسلّطند
اکنون گشت‌کنان باید به سر کوی تو بیایم / و همواره باید روی تو را تماشا کنم
نور تو به سرتاسر گیتی تایید / تمام جهان برابر بهای یک نیمه‌ی موی تست
***
اینه که مُونسْ و غَم‌گُسارهْ یارْمه
اینهْ چشّمه‌ی اُو به تَنْ سازگارْمه
اینه که سیُو کردْ خُرّمْ روزگارْمه
اینه که بُناگُوشْ هُونیا ئه تارْمه
اینه که رَجْبِ مُونگَ وُ ده و چهارْمه
اینه دلْ رهْ زَنّه ناوُکْ بیشُمارْمه
اینه دسته‌ی گُلْ به دَروُنه خارْمه
اینه که بَورْدهْ آروُم و صَبر وُ قرارْمه
این است که یار، مونس و غم‌گسار من است / این است چشمه‌ی آبی که با بدن من سازگار است
این (یاری) است که روزگار خرّم مرا سیاه کرد / این است (یاری) که تار زلف را بر بناگوش نهاده است
این است ماه چهارده شبه‌ی ماه رجب من / این است (یاری) که ناوک بی‌شمار به دلم می‌زند
این است دسته‌ی گلی که به اندرونه‌ام خار می‌زند / و این است که آرام و صبر و قرار از من ربوده است
برگردان به نظم
این بود آن نگار من، مونس و غم‌گسار من
این بود آب زندگی، چشمه‌ی سازگار من
این بود آن که زو سیه، همه روزگار من
این بود آن‌که قید مو، بسته وجود زار من
این بود آن مه رجب، مه ده و چهار من
ناوک بی‌شمر زند، بر دل بی‌قرار من
این بود آن چو دسته‌گل، خارِ درون زار من
این بود آن‌که سلب از او، صبر من و قرار من
«م. م. روجا»
***
بشنُوسْمهْ روزی گته یاری به یاره
لَیْلی چَنْ قَدمْ گَشتْ بَورْد نُو ویهاره
گیتهْ سرِ راهْ، هر جٰا که دییهْ خارهْ
به یادِ اونْ که پای مَجنونْ نوارهْ
صَدْ ناوُکِ غَمزهْ دوستْمنه دلْ کاره
اَیْ دُوست! هاپرْس گَهْ حالِ منهْ غم‌خواره
اونْ قدمْ که لَیْلی به دنیا بیٰارهْ
امیر ته مَجنُونه، به ته اُونْ چشْ دٰارهْ
شنیده‌ام روزی یاری به یاری می‌گفت: / لیلی چند گام از نوبهار را گشت کرد؟
هر جا که در سر راه خاری می‌دید، آن‌را برمی‌داشت / به یاد آن‌که به پای مجنون نخلد (پای مجنون را پاره نکند)
دوست صد ناوک غمزه را به دل من می‌کارد /ای دوست! گاهی حال من غم‌خواره را بپرس!
آن‌گام که لیلی در دنیا (برای مجنون) برمی‌داشت / امیر هم مجنون تست و بدان‌گونه از تو انتظار دارد
***
امیر گنه: حَیْرُونمه ته مونگه چیره
به یک دلْ اَندی دَرْدْ دَوُونه، نمیره
اگر که دَنی کَسْ به کَسِ دَرْدْ میرهْ
اسٰا ویسّه که مه خاکْ ره لاله گیرهْ
دوستِ تَشْ عشقْ هَرْدَمْ مه دلْ بئیره
بَسُوجه دلِ من و ریمُونْ نَئیرهْ
دُوسْ ونه منه دلْ ره شه دست بئیره
وی او زَنّهْ مه آتشْ ره که دَمیره
امیر می‌گوید: من از چهره‌ی ماه‌وش تو در شگفتم، / به دلی که (در آن) این‌همه درد باشد و نمیرد!
اگر که در دنیاکسی از درد کسی بمیرد / اکنون می‌بایستی که خاک گور مرا لاله فرا می‌گرفت
هر دم که آتش عشق دوست در دلم در بگیرد (شعله‌ور شود) / دل من می‌سوزد و ترمیم نمی‌پذیرد
دوست باید دل مرا به دست خود بیاورد / و او بر آتش (درونم) من آب بزند تا خاموش شود
***
امیر گنه: عاشقمه خجیره چیره
اُونْ ماهْ، به زبُونْ هرگزْمه نُوم نئیره
دِ خشْ تمنّا دارمه ته مونگه چیره
خاره بَوْ دِ خشِ یا سهْ اوّلْ، به میره
بدیمه یکی چیره، خجیره، چیره
دیدارْ گوهری بیهْ و زبُونْ، امیره
هر کس که تنه نوم ره زبُونْ شه گیره
دعا خُومّه هَرْ دَمْ به هزارْ تَکبیرهْ
امیر می‌گوید: عاشق زیبا چهره‌ای هستم / عاشق آن ماه‌وشی که هرگز نام مرا بر زبان نمی‌آورد
دو بوسه از چهره‌ی ماه‌وش تو تمنّا دارم / در آغاز بگو به میر (امیر) که دو بوسه خوب است یا سه بوسه
چهره‌ای دیدم، چهره‌ای زیبا / دیدارش مانند گوهر بود و زبانش مانند امیر
هر کس که نام تو را بر زبان بیاورد / با هزار الله اکبر گفتن، برایش دعا می‌خوانم
***
مشکینْ کلاله که گِل سَرْوی داره
چکّه چکّه وی کٰانِ مرْوٰاری داره
مرْواری بیحدّه که حَمُّوم بواره
هم‌چنین حَمُّوم که اینْ اَنعامْ ره داره
بسی مفتخر بُو ئه اُونْ حَمُّوم، باره
سزاوارْ نیه به هر نفیسْ ره خواره
امیر گنه: یارون، قیمت نیه مه یاره
مه دوستْ به دْ لُو دارْنه شَکّر خرواره
زلف مشکین را بر چهره‌ی گُل‌گون فروهشته / چکّه چکّه (قطره قطره‌ی) آن مروارید کانی است که در بر دارد
مروارید بسیاری است چنان قطرات که از سقف حمام فرو می‌ریزد / هم‌چنین گرمابه‌ای که از اینگونه نعمات، هدیه‌ها برخوردار است
آن حمّام قرین افتخار می‌شود، باری / شایسته‌ی هر نفیس، نانفیس (خواری) نیست
امیر می‌گوید: یاران! یار من قیمت ندارد / دوست من در دو لبش خرواری شکر دارد
***
دلْ دارمه یکی، تیر بَخردْ بو هزاره
تن دارمه یکی، دایِم اَندُوهْ بواره
چشْ دارمه یکی وی شو و روز که واره
جان دارمه یکی، کمّه قرْبونِ یاره
هر کَسْ که منه دوستْ ره به کینه داره
اونْ دلْ خرّهْ صَدْ تیر و همیشه ناره
ته واسّرهْ مه چشْ شو و روز که واره
غیر از تو مه دلْ دیگرِ مهْرْ نکاره
دلی دارم که هزار تیر به آن خورده است / تنی دارم که همواره اندوه‌بار است
چشمی دارم که شب و روز اشک‌بار است / جانی دارم که آن‌را فدای یارم می‌کنم
هر کسْ که به دوست من کینه‌ورزی کند / امیدوارم که آن دل صد تیر بخورد و همواره بنالد
برای وجود تست که چشم من شب و روز اشک می‌ریزد / دلِ من به جز تو، مهر دیگری را در خود نمی‌کارد (کشت نمی‌دهد).
***
سوایِ مه دوستْ، کَسْ نوم ره مه نَئیرهْ
هر روزْ نو به نو، امیر ته ور بَمیره
شو دارنه صحبتْ، روز جایِ دیگر (بوره) گیره
مه وَرْ سرزنشْ بُو، از جوُون و پیره
دلْ داشتمهْ یکی، تَرکشْ بساتمه تیره
روزی صد هزارْ تیرْ خورْنهْ مُونگهْ چیره
اگر کسی پَیْ به خودْ غم گیره،
منْ غَمْ پرْدارْمهْ، بَرسْ که بارْ بئیره
سوای دوستم، کسی نام مرا یاد نمی‌کند / امیر: هر روز نو به نو برای تو می‌میرد
شب با من سخن می‌دارد و روز به جای دیگر می‌رود / و برای من از طرف پیر و جوان سرزنش ایجاد می‌شود
دلی داشتم که آن‌را برای تیر ترکش ساختم / که روزی صد هزار تیر از ماه چهره می‌خورد
اگر کسی پی در پی در خود اندوه بیندوزد / من غم بسیار دارم [کس] بفرست که بارگیری کند
***
اَمْرو به سریٰ چیره بدیمه حوره
جوُونی اسّٰا وُ بنمٰا غروره
گاهی به خنده، گاهی سرْ دارنه شوره
نه جایِ هنیشتنْ، نه دلْ دارْمه، بُورهْ
دلْ سُوجنهْ مه هیمه پیونْ تَنُوره
سوراخْ بَیّه دلْ، خنهْ پیُونْ زَنْبُورهْ
نارمهْ طاقتُ و دَسْ مه ندارْنه زُورهْ
یارونْ بُونهْ کَسْ شه جٰانْ بهْله بُورهْ؟
امروز در سرای، چهره‌ی حوروشی را دیدم / ایستاده بود و غرور جوانی می‌نمود
گاهی می‌خندید و گاهی بر سر، شوری داشت / نه جای نشستنم ماند و ته دل داشتم که برود
دل من مانند هیمه‌ی تنور می‌سوزد / دل من مانند لانه‌ی زنبور، روزن روزن شده است
توانی برایم نمانده و بازویم نیرویی ندارد / یاران! می‌شود که کسی جانان خود را بگذارد و برود؟
***
ای دَخْنهْ آهو، وَرهْ رهْ وَرْ گیرهْ
مشکِ تَر وُ کٰافُورْ ره برابر گیره
شقایقْ خُوشهْ پاره حنٰا بئیره
زَمُونهْ جوُونی ره آیی سَرْ گیره
خال و خَطْ خجیره، ته خجیرهْ چیره
این شَهرْ پرْکَسْ ته خال و خَطّ وَرْ میره
هر که زندگانی کنهْ وا نَخچیره
وی باغه کنارْ چَرهْ، نَخچیرْ ره گیره
باز آهو، زائوی ده روزه، برّه را دربرگرفته / مشک تازه و کافور را برابر هم نهاده
شقایق پای خود را حنا بسته / و زمانه بار دیگر جوانی را از سر گرفته است (بهار شد)
ای زیباچهره، خط و خال تو زیباست / و کسان بسیاری در این شهر برای‌زیبایی خط و خال تو جان می‌سپارند
هر کس برای شکار زندگی کند / در کنار باغ می‌چَرَد و شکار را گرفتار می‌کند
***
یا ربْ صد هزارْ عَید وُ اقبال و شاهی،
بَخْت و دولَت وُ نُصرت و پادشاهی
کُومِ دلْ کنی چنُونْ که ته بخواهی،
صد و بیستْ سالْ بَوُوئه ته عُمرْ الٰهی
دکْفهْ دشمنِ جانْ ره ته مرگِ تباهی
حَسُودْ گرفتٰارْ بُو محنتِ سپاهی
تا شامْ گردشِ چَلْ ته کومْ بو الٰهی
ته دولتْ جهان‌گیرهْ از مٰاهْ به مٰاهی
یارب صد هزار جشن و بخت و شاهی / اقبال و دولت، نصرت و پادشاهی
به کام دل برسی آن‌سان که خواهش تست / الهی صد و بیست سال عمر تو باد!
[الهی] به جان دشمن تو مرگ و تباهی افتد / و حسود گرفتار سپاه رنج شود!
الهی تا شام (پایان) گردش چرخ روزگار به کام تو باد / ودولت تو از ماه به ماهی جهان‌گیر باد!
***
فرشته‌خویی، جانی، حوری سرشتی،
بهشتی مه جان و تو منه کنشتی
منه مهره شه دلْ بنه روزْ چه کشتی؟
اَفْسُوسْ خرْمهْ که اِسٰا مره بهشتی
زلف ره چیه که شه گوشِ بنْ بهشتی
خوبی هکردی، مر (مه) دَستِ جا بهشتی
اسا که مره شه گله باغْ بهشتی،
یقین دومّه که یارِ پاکهْ سرشتی
فرشته‌خوی هستی، جان منی و حورسرشتی /ای جان من! تو بهشت من و پرستش‌گاه من هستی
مهر مرا در روز ازل چرا در دل خود کاشتی؟ / [ولی] اکنون افسوس می‌خورم که مرا رها کردی
زلف را برای چیست که در کنار بناگوش نهادی؟ / نیکی کردی، ولی [چرا] از دست خود وانهادی؟
اکنون که مرا در باغ گل خود نهادی / باور دارم که یار نیکوسرشت هستی
***
یارَبْ بَخری ته اُوی زندگونی
یا خضرِ پیون، ته به دَنی بَمُونی
سه چیز نَوُوئه هرگزْ ترهْ زیُونی
یکی عُمر، یکی دولت، یکی جوُونی
امیرْ صفتهْ گویا که بی‌زبُونی
اُونْ زورْ که ته دارْنی، رستمِ دَسْتُونی
اَرْمُونْ دلْ هَسّهْ، دشمن به ته جوونی
تاج و تَخت و هَمْ دولتْ به ته اَرزونی
یارب، تو آب زندگانی بنوشی / یا مانند خضر در جهان جاودانه بمانی
[یارب] سه چیز وجود تو را هرگز زیان و گزندی نرسد / عمر و دولت و جوانی تو را
گویا، بی‌زبانی صفت امیر است / با آن توان‌مندی که در تست، رستم دستان هستی
دشمن از جوانی تو آرزو به دل است / تاج و تخت و دولت بر تو ارزانی باد!
***
تا که اینْ کِسْ خاطرْ مُشوّشْ بویی
چشمِ خینْ شَنّه و سینه پرْ آتش بویی،
دلِ بیخْ ره بندو، درد منقّش بویی
غذارهْ جگرِ خین‌ها کردهْ، خشْ بویی،
تا مه دلْ به گردِته پری‌وش بویی
تا جانْ به منهْ تَنْ در کشاکَش بویی،
تا آرزویِ منْ سر آتش بُویی
دلْ آماجِ تیرِ ته پری‌وش بویی
تا هنگامی که خاطر این کس پریشان باشد / تا چشم خون بریزد و سینه پرآتش باشد،
تا بیخ دل در بند، و درد در آن نقش بسته باشد / تا خوراک، خون جگر کرده و با آن خوش باشد،
تا دل من به گرد تو پری‌وش باشد / تا جان در بدن من به کشاکش باشد
تا آرزوی من بر سر آتش باشد / دل من آماج تیر (عشق) تو پری‌وش باشد
***
گُل‌دستهْ به ظُلمٰاتْ همیشه شوبی
کَسْ نیه که مه پیغُوم به ته بَوُویی
خینْ شنّهْ مه دیده و مجیک پرزویی
اونْ دَرْدْ که مره شونه، تره نَشویی
ته غمزه منه قاتله، روز و شویی
ته نازه که مه کشتنِ تیغ ره سُویی
دوست که کشتنِ دلْ ره بساته گویی
مره بمردنْ غم نیه، نیمه جویی
دسته‌ی گل همواره به درون تاریکی می‌رود / کسی نیست که پیغام مرا برای تو بگوید (بیاورد)
از دیده‌ام اشک خونین می‌ریزد و مژه‌ام پاکش می‌کند (آن را می‌پالاید) / آن درد که در وجود من می‌گذرد، بر تو نمی‌گذرد
ناز و غمزه‌ی تو روز و شب کشتارگر من است / ناز تست که برای کشتن من، تیغ را تیز می‌کند (به سنگ می‌ساید)
گویی که دوست دل خود را برای کشتنم آماده کرده است / مرا از مردن، نیم جویی (جووی) غم و اندوه نیست
***
نماشترهْ سَرْ بیهْ، رَنگ داشته شویی
مه دوستْ به تدارکْ دَرهْ خُفت و خویی
اُونْ بنا، صواحْ دیمْ ره بَشسته اُویی
دْکَمنْ به صُورتْ مُوننْ ماهِ نُویی
ای با پروینْ سخنْ دارْمهْ هَمهْ شَویی:
نکردْ بیمهْ دوُستِ کَشْ فراغتْ خُویی
برْمنهْ منه هَرْ دْ چشْ به هوهویی
بُوردهْ سنگهْ دلْ، خاطرْ نداشتهْ جُویی
شام‌گاه بود و به رنگ شب تیره می‌نمود / دوست من در تدارک خفت و خواب می‌باشد (بوده است)
بنابراین بامدادان، روی خود را شست / دو کمند (گیسو) زلفش، صورتش را چون ماه نو می‌نمود
باز با ستاره‌ی پروین سخن می‌گویم: / که در آغوش یار، خواب آرامی نکرده‌ام
چشمان من،های های اشک می‌ریزند / که آن سنگ‌دل از بر من رفت و به اندازه‌ی جویی (جووی) یاد من نکرد
***
امیر گنه: کمترین بندومهْ ته گر گُویی
کمترینْ بنده‌ی جانْ جه جدا چه (چون) بَوُویی
ته پاکْ گوهر ره مهرْورزی پرْ بویی
مرهْ به دَنی کَسْ نیِهْ، مه کَسْ تویی
چشْ تازه نرگِس دوستْ خجیرهْ‌خویی
دیمْ سرْخهْ گلِ وَلْگلهْ که پاکْ بشْکُویی
تَنْ سَوسَنهْ که سر بدَرْ اُورْنه گویی
کَمنْ مشکهْ، عاشقْ، انتظار ره بُویی
امیر می‌گوید: من بنده‌ی کمترین تو هستم اگر بپذیری (بگویی) / بنده‌ی کمترین چگونه از جانان خود جدا می‌شود
مهرورزی تو،ای گوهر پاک، بسیار است / من در دنیا کسی را ندارم، تنها کس من تو هستی
تن، مانند سوسن است که گویی تازه رسته باشد / کمند گیسویش مشکین و عاشق چشم به راه بوی آن است
ای دل‌دار من، تن تو مانند سوسن سپید تازه رسته را می‌ماند و کمند زلف تو مشک‌بیز است که عاشق، چشم به راه بوییدن آن می‌باشد.
***
گلْ چیه که ته چیره مُونّه به بُویی؟
اُونْ یاسَمنْ چیرْره کَسْ نشُونْ نئویی
اُونْ ماه، که، تنه چیره برابرْ بویی
هر نَشُور دهْ دیمْ ره، خور آخر کی گویی؟
گُل‌دسته، ته سالْ اگر که صد بَوُویی
ته مشکینْ کَمنْ، وَرْفِ رَنْگْ هَیْرهْ گویی
ته مهرهْ وَرْزیِنْ دستْ‌ها پاکْ بشَویی
اُونوختْ وَرْزمّهْ مهرْرهْ ته ماه نویی
گل چیست که مانند بوی چهره‌ی تو ببوید؟ / مانند آن چهره‌ی یاسمن‌گون تو را کسی نشان نداده است
آن ماه، کی، برابر چهره‌ی تو می‌شود؟ / آخر هر روی ناشسته‌ای را چه کسی خورشید خطاب می‌کند؟
ای دسته‌ی گل، اگر تو صد ساله بشوی / و کمند مشکین تو، چون برف سفید شود،
اگر دست‌ها از مهرورزی به تو پاک شسته شود، / در آن‌هنگام مهر تو ماه نو را می‌ورزم.
***
نَمجْ تُومهْ خُورْ که خورْ ترهْ نَتُویی
ترسمّهْ که خورْ ته بَدنْره بَتُویی
فدایِ تنهْ تَنْ، اُونزنْ درْیُویی
اُو شورهْ تَرْسمّه که ته تَنْ بَکُویی
ته رُویِ سُو، اَرْ به خورِ سَرْ بَتُویی
خُورْ ذَرّونه، اَصْلا ذَرّه ره نتویی
ته بُورهْ گِلْ بُو به ختٰا پرْ بُویی
صد نافه‌یِ آهو اُونْ بُوجهْ، ببُویی
در آفتاب قدم مزن تا خورشید بر تو نتابد / می‌ترسم که خورشید بدن تو را بتاباند (بسوزاند)
فدای بدن تو شوم، به آن آب دریا مزن / آب دریا شور است، می‌ترسم تن تو به خارش آید (افتد)
نور روی تو اگر بر سر خورشید بتابد / خورشید ذرّه است، و ذرّه را تابشی نیست
بوی تو چون بوی گل درختا انباشته است / و صد نافه‌ی آهو، بدان بوی تو، می‌بوید
***
گِلِ دَسْته! هروارْ که منه درْآیی
صَدْ تیر زَنّی مه جانره که: بی‌بفایی
سوگند خرمهْ منْته قَمرْچیرْ، بالایی
غیر از تو به مهْ دلْ دیگری دَرْنایی
ته شاهِ خوبونی، بنده ته گدایی
تو شاه محمودی و منْ ایازْ آسایی
خوبونْ و خجیرونْ از پیر و بُرنایی
زندهْ نَوّه اُونْ کَسْ که تنه درنایی
ای دسته‌ی گل! هر بار که به نزد من می‌آیی / صد تیر به جانم می‌زنی: که بی‌وفا هستی!
سوگند می‌خورم به چهره‌ی ماه‌وش و بالای تو (والای تو) / که غیر از تو کسی به دل من راه نخواهد یافت
تو شاه خوبانی و بنده گدای درگاه تو هستم / تو مانند شاه محمودی و من ایاز تو هستم
خوبان و زیبایان از پیر و جوان / زنده نباشند اگر به درگاه تو پناه نیاورند
***
دلْ دارْمه یکی، دارْنه تنه هوایی
چشْ دارمه یکی، دایمْ به اَندوه هٰایی
ته واستره خون شونه مه دیده هایی
ته واستره مه سینه ره تَشْ درآیی
آتشه منه سینه گتنْ نَشایی
اُو وینه تنهْ لُو که تَشْ ره میرایی
ته خنده‌لو دارْنهْ مَرهم زخمایی
مرهم وینه ته لُو که کشهْ تَشْهایی
دلی دارم که هوای تو را دارد / چشمی دارم که دایم پر از اندوه است
برای تست که از چشمانم خون روان می‌شود / برای تست که از سینه‌ام، آتش زبانه می‌کشد
در سینه‌ام آتشی است که نمی‌شود بیان کرد / آب از لب تو می‌باید تا آتش را بمیراند (خاموش کند)
خنده‌ی لب تو مرهم زخم‌ها است / مرهم لب تو باید تا آتش‌ها را خاموش کند (بکشد)
***
گتمهْ که دمی دُوستْ ره نَوینمْ جایی
هَمُونْ دَمْ منهْ جان و مه دلْ دَرْآیی
ته نَدینْ مهْ تن رشته بیِّه، وایی
شادْباشْ تو که منْ دارْمهْ اندی جفایی
تَرْسمّهْ جُوونی، اَجلْ مه سَرْ آیی
دینْگننْ به خاکْ، ته عشق مره گردْ آیی
پرسشْ هاکننْ، پرسشْ‌ره مه اَرْخایی
پرسنْ پرسنْ، ته نوم رهْ زبُونْ دَرْآیی
می‌گفتم: اگر یارم را در جایی نبینم / همان‌دم جان و دل من از بین می‌رود
وای که برای ندیدن تو تنم چون رشته‌ی باریک شد / ولی تو شاد باش که من تاب این‌همه بار جفا را دارم
می‌ترسم که در جوانی، مرگ من فرابرسد / و به خاکم بنهند و آن‌گاه باز عشق تو مرا فراگیرد.
اگر پرسشم بکنند و تو چگونگی پرسش را بخواهی / پرسان پرسان نام تو را به‌زبان خواهم آورد
***
یکی مَستهْ چشْ دیمه امروزْ چونْ آسی
دندونْ صدفْ، دیمْ سرخه گلْ، قَدْ چه آسی
گتمهْ چه نومْ دارْنی، نَکنْ دْمیسی
گتهْ چلهْ‌وار نومْ دارمهْ، کیجای آقاسی
اَشون (دیشو) همه شو، دیدهْ منهْ نجواسی
دَکتمهْ غم‌خونه و بَویمهْ عاصی
امیر گنه: خیرونمهْ به خودشناسی
نَدومّهْ تو چه شه دُوستونْ ره نشنٰاسی
امروز خمارین چشمی چون گل آسی (مورد) دیدم / دندانش صدفی، رخسارش گل سرخ و قدش آسی (گل آس) بود
گفتم: چه نام داری، آن را پنهان مکن از من / گفت: نام دیوانه‌واری دارم و دختر «آقاسی» هستم
دیشب در تمامی شب، دیده‌ام از اشک‌ریزی خشک نشده، /گرفتار غم‌خانه‌ی عشق، سرکش و عاصی شده‌ام.
امیر می‌گوید: از خودشناسی تو در شگفت هستم / نمی‌دانم چگونه است که تو دوستان خود را نشناختی؟!
***
کمالِ عَلی تاج‌بخشِ حاتمِ طَیْ
تا ته پشتِ پارهْ بُوسهْ کاووسِ کَیْ
زال و رستم و سامِ نَیرم، بیجنِ کَی
دوستِ غاشیه کَشْ بُوننْ، ته اسبِ پَیْ
یا شبِ عزیزْ، نواشْ به این زودی طَیْ
دیدارِ مبارکْ بَوینمْ پیاپی
اَندی مُدّعا دارْمه خدا مر هادَیْ
ته روشنْ دَرْ دُولتْ همیشه وابَیْ
کمال علی، تاج‌بخش حاتم طایی است / [ای علی] کاووس کی، تا پشت و پای تو را می‌بوسد
زال و رستم و سام‌نریمان و بیژن کی /ای دوست در پی اسب تو غاشیه کش می‌باشند
ای شب گرامی، به این زودی تمام مشو / تا پیاپی به دیدار مبارک مولا نایل آیم
آن‌قدر درخواست دارم، خدایا نیازم را روا کن / در دولت‌سرای درخشان تو همواره گشاده باد!
***
دوستْ گلهْ وَلگْ سَرْ بوارسته بو، شی
بَورینْ شیشه ره که پربَوُو تشین مَیْ
زرْجُومهْ ره دُوستْ دکرده، مره خُونَیْ
همینْ من و دوستْ بوئیم و شیشه‌ی مَیْ
عَرقْ بَزوُ سٰاقی، بَخرْد شیشه‌یِ مَیْ
دیمْ سرخهْ گِله وَلگهْ که بُوئهْ دَرْمَیْ
از مشک و عنبرْ خطّ بَکشیِهْ رُو تَیْ
تارِ عَنکبوتْ وَنّهْ ملیچه‌یِ پَیْ
دوست بوی خود را بر سربرگ گل بارید / شیشه را ببرید که از می‌آتشین پر شود
یار پیراهن زری در بر کرده و مرا می‌خواند / تا من و او شیشه‌ی می‌باشیم
ساقی شیشه‌ی می‌را نوشید، خوی کرد / رویش چون برگ گلی است که در می(شراب سرخ) فروافتاده باشد
یارا، خط چهره‌ی تو با مشک و عنبر کشیده شد / تار عنکبوت و پای مورچه را می‌بندد
***
سامِ نیرمْ زال و رستم، کونه گودرز کَیْ؟
بَورینْ شیشه ره که پربَوُو تشین مَیْ
فرامَرزْ کو و سهرابْ کو و اَسبِ وَیْ
بُرزو کو، همه شونْ بُورْدنهْ پیاپَیْ
ایدوستْ برو تو با یکی شیشه‌ی مَیْ
تو می‌بَخری، منْ ایشمْ تی چیرهْ هَیْ
ته دَرْ احتیاجْ دارنْ صَدْ حاتمِ طَیْ
خُورْ شرمسارِ تهْ مُونگهْ دیمهْ پیاپَیْ
سام نیرم، زال و رستم و گودرز و کی کو؟ (کجایند؟) / غباد و جمشید جم و کی کاووس کو؟ (کجایند؟)
فرامرز کو، سهراب و اسب وی کو؟ / برزو کو، همه‌ی آنان پیاپی از جهان رفتند
ای دوست با یک شیشه‌ی می‌بیا! / که تو می‌بنوشی و من چهره‌ی (می آلود) تو را تماشا کنم
صد حاتم طایی (در جوان‌مردی) نیازمند درگاه تو هستند / خورشید پی در پی شرمسار از چهره‌ی ماه‌وش تست
سام نیرم، زال و رستم کو و کو گودرز کی؟
کو غباد (قباد) و گو چه شد جمشید و کو کاووس کی؟
کو فرامرز و چه شد سهراب و کو آن اسب وی؟
کو دگر برزو همه رفتند هر یک پی به پی
هان بیا‌ای دوست نزد من تو با یک جام می
تو بنوشی، من به چهرت بنگرم‌ای نیک پی
آستانت را بود محتاج صد کس هم‌چو طی
خور بود شرمنده از روی مه تو پی به پی
***
ها نَپرسنی حالْ ره مه دیر بسوتی
دُونّی دَرْدِ مهرْ دْکاشتْ‌ای غم اَندُوتی
دلْ با تو هزارْ غمْ خرنهْ، سَهلْ بَئیتی (بئو تی)
پنهُونْ نَکردی، قَولْ به رقیبْ بَئوتی
هٰا دونستیمی که قولِ درُو گُوتی
گرونْ بَخری دُوستْ ره اَرزونْ بَروتی
سخنِ هر کَسونْ دارْنه بوی خوتی
همیشه تنه عَیبْ گتمهْ به رُوتی
حالِ من دیر سوخته را نمی‌پرسی / درد مهر کاشته را می‌دانی، ولی باز هم بدان غم می‌اندوزی
دل من هزار غم تو را می‌خورد، آن‌را آسان گرفتی / ولی راز ما را پنهان نکردی و قول و قرار ما را با رقیب افشا کردی
می‌دانستیم که به دروغ سخن می‌گفتی / و دوست گران‌بها (خریده) را ارزان فروخته‌ای
سخن هر کس بوی خودش را دارد (به سود خودش است) / همواره عیب تو را روبه‌رو می‌گفتم
***
نرگس دیمهْ سَرْمَستْ و مه جا قرین بی
چاچی دیمه تیرِ غَمزه ره به کین بی
لعلِ حُقّه ره دیمه دُرّ سیمین بی
شاهِ حَوْش ره دیمه که رو به چین بی
افعی دیمه گردِ گله باغ پرچین بی
زَنگی دیمه صد حلقه‌یِ چین به چین بی
گلْ ره دیمه که تکیه به یاسمین بی
اونوَختْ دُونستمهْ، سوره قَدِ مٰاه‌جبین بی
نرگس (چشمان) را می‌دیدم که سرمست و با من هم‌قرین است / [کمان] چاچی و تیر غمزه‌اش را می‌دیدم که با من در نبردند
حقه‌ی لعل‌فام را می‌دیدم که دارای دُرّ سیمین بود / و شاه حبش را می‌دیدم که بر روی چین بود
افعی را می‌دیدم که به دور باغ گل چون پرچین بود / [مار] زنگی را می‌دیدم که دارای صد حلقه‌ی پیچ و تاب‌دار بود
گل را می‌دیدم که به یاسمن تکیه کرده بود / آن‌گاه دانستم که سرو قد ماه جبین من است
***
کردْ خیمه بَزو، اُویِ چشْ مه حبابی
دل سُوجنه مه، اینه وَرْ بو کبابی
ویله وَر اینه، شربتْ به لوزنْ آیی
من کیمه جفاکَش به دلْ تهْ خرابی
بَوینْ که به چشْ آخر نمونس آبی
مه جون و بَدنْ کارْ کنّهْ شه ثوابی
بیجنْ صفتْ چاه درمه، افراسیابی
مَنیجه کو؟ دَرْ دَرْ اِ، مره دریابی
کرد خیمه زد و آب چشم من حباب ساخت / دل من می‌سوزد و برای این کباب است
فریاد من این است، با لب خود شربت آبی به من بده / من کیستم؟ به دل جفاکش، برای تو که خراب نهادی (بدمنشی)
ببین که به چشم من دیگر آبی (اشکی) نمانده است / جان و بدن من برای نیکی نهاد خود کار می‌کند
بیژن‌آسا، در چاه افراسیاب هستم / منیژه کجاست؟ تا از در آید و مرا دریابد؟
***
اونْ تُرکهْ کیجا که وی سرایِ امایی
لَعلِ بَدَخشونْ و دُرّ پربهایی
بدیمه دردِ عشقْره که هرجا آیی،
اُو نمونه مه پراوچشمون، دتایی
دْ کمنْ بدیمه انداته به بالی،
قَدْ سُوره بالا داشته، هلا کیجایی
چین حلقه ره خشْ هنیا استایی
امیر گنه: مه دوستْ به خورِ همتایی
آن دختر ترک (زیبا) که به سرای ما می‌آمد / چون لعل بدخشان و دُرّ پربها است
درد عشق را به هر جا که پیدا شود دیدم (آزمودم) / به هر دو چشم پر آب من، آبی نمی‌ماند
دیدم که دو کمند را بر روی بازوان انداخته بود / هنوز دوشیزه بو و بالایی چون سرو داشت
چین و شکن زلف را استادانه آراسته بود / امیر می‌گوید: دوست من همتای خورشید درخشان است
***
شُومّه به تماشا که بَیُورم یاری
بدیمه زری تَشتْ، عَنبرْ لُو ویماری
بالا بلنْ، اَبرو کَمنْ، سوره داری
که گُل‌ها فدایِ چنین یار بباری
نگذشته بی مدت، به روزگاری
در آمو حَمّومْ مَسّه چشْ، سوره داری
بَشسّه شه کَمنّ ره و هُو پچاری
صد جیم و اَلفْ به هَرْ گلاله داری
به تماشای دیدار یار رفتم (می‌روم) / (آن تشت زرین (آن خورشیدچهر) و لب عنبرین، را بیمار دیدم
بلندبالا، ابروکمان، درخت سروی [دیدم] / که گل‌ها فدای چنین یاری باد که به بار می‌نشینند
مدت زیادی از روزگار نگذشته است / که آن چشم خمارین، چون بالای سروی به گرمابه آمد
کمند گیسو را شست و نیکو آراست / و به هر زلف خود صد پیچ و تاب دارد
بازگشت به صفحه فهرست مطالب دیوان
پیوند به ویکی امیر WIKI AMIR